Het unieke kinderziekenhuis van Beetsterzwaag

BEETSTERZWAAG In 1915 opende in Beetsterzwaag het kinderziekenhuis de Cornelia-Stichting. Met aanvankelijk 24 bedden voor ‘ziekelijke, gebrekkige en behoeftige’ kinderen. Gerda Vermeer en Jan Woudstra stuitten bij toeval op archieven over de achtergrond van deze kinderen en schreven hierover een boek. Op maandag 23 oktober geven ze hierover een lezing in het kader van De Moanne fan it Erfskip.

Het was een toevalstreffer. Drie jaar geleden, tijdens de voorbereiding van de expositie Van Lyndens Erfenis, mochten vrijwilligers van de Stichting Historisch Beetsterzwaag overal in huize Lyndenstein rondkijken. Op zolder stuitten ze op zes kisten. “Vol papieren, foto’s en andere documenten”, vertelt Gerda Vermeer. “Dat maakt erg nieuwsgierig.” De kisten verhuisden naar Museum Opsterlân in Gorredijk waar een inventarisatie is gemaakt van de inhoud.

De gepensioneerde medici Gerda Vermeer en (de in Gorredijk opgegroeide) Jan Woudstra besloten zich te werpen op de boeken over de achtergronden van de kinderen die in het kinderziekenhuis terechtkwamen. Vermeer: “Dat geeft veel informatie. Er zijn veel briefwisselingen bewaard gebleven. Wat opvalt is dat er veel informatie is over de ouders en de omstandigheden, maar weinig over de kinderen zelf.” De aanvragen kwamen vooral van huisartsen in de omgeving, maar ook van ouders, verpleegkundigen en dominees.

Tbc-gerelatieerd

Woudstra en Vermeer legden een uitgebreid Excel-bestand aan met de gegevens die ze vonden. Veel kinderen hadden aandoeningen die tbc-gerelateerd waren. Bijvoorbeeld veel scrofulose, een tuberculeuze ontsteking van de lymfeklieren, vaak in de hals. Woudstra: “Maar geen gevallen van open tbc, dat was te besmettelijk. Daarvoor was een instelling in Appelscha.” Ook gebrek aan vitamine D, de Engelse ziekte, en kromme ruggen kwamen vaak voor. “Het zijn aandoeningen die je nu eigenlijk niet meer ziet.”

De ziekelijke, gebrekkige en behoeftige kinderen kwamen na de oprichting van de Cornelia-Stichting in 1915 aanvankelijk uit Beetsterzwaag, Beets, Siegerswoude, Wijnjeterp, Lippenhuizen en Terwispel; de dorpen waar baron van Lynden bezittingen had. Maar, zo stond in de statuten, als de financiën het toelieten mochten de kinderen ook van elders uit Opsterland en Friesland komen. In 1917 werden bijvoorbeeld elf kinderen uit Leeuwarden opgenomen. “Het was een voor die tijd vrij unieke instelling”, schetst Vermeer. “Er kwamen via via ook wel aanvragen uit bijvoorbeeld Amsterdam.” Er waren meer aanvragen dan plekken. In de beginjaren werd ongeveer de helft van de aanvragen niet gehonoreerd.

Van 24 naar 56 bedden

Het kinderziekenhuis de Cornelia-Stichting had aanvankelijk 24 bedden, in 1926 na een interne verbouwing uitgebreid naar 54 plaatsen. Opname van de kinderen was gericht op tijdelijk verblijf, al bleven sommige kinderen soms wel twee tot drie jaar. Kinderziekenhuizen waren die jaren schaars, het dichtstbijzijnde was in Groningen. In de eerste decennia had de medische wetenschap geen oplossing voor veel aandoeningen. Vermeer: “Het aantal operatiemogelijkheden was beperkt. Antibiotica waren er nog niet en ook voor bijvoorbeeld astma waren er nog geen medicijnen.” 

Volgens Jan Woudstra was de behandeling vooral gericht op verzorgen en verplegen. “En niet onbelangrijk, een goede voeding. Dat konden ze in het ziekenhuis wel bieden.” Het ziekenhuis van de Cornelia-Stichting was voor die tijd goed uitgerust, in 1928 was er al moderne röntgenapparatuur. Ook heilgymnastiek, de hoogtezon en warmtebaden werden omarmd. “Zo werd voor de Tweede Wereldoorlog al de basis voor revalidatie gelegd.”

De huisartsen van Beetsterzwaag speelden decennialang een belangrijke rol in de verzorging. Maar Woudstra en Vermeer wijzen ook op de grote rol van chirurg dr. J. de Graaff uit Heerenveen. Hij was van 1917 tot 1951 bij de Cornelia-Stichting betrokken en startte al in 1920 met poliklinische behandelingen. Woudstra: “Daardoor waren kortdurende behandelingen mogelijk, gevolgd door poliklinische controle. Dat scheelde in de opnameduur en zo konden meer kinderen worden geholpen.”

Geloof

De verzorging van de kinderen was lang in handen van de zusters van het Haagse Bronovo-ziekenhuis. Geloof speelde een belangrijke rol. Om opgenomen te worden moesten de kinderen wel Nederlands Hervormd of Gereformeerd zijn. Een afwijkend geloof kon een reden voor afwijzing zijn, zo blijkt uit de boeken. Ook voor zwakbegaafden was geen plek.

Zo bleek uit een aanvraag uit 1941 van huisarts Broekema uit Lippenhuizen: ‘In mijn armenpraktijk in Hemrik heb ik een patiëntje dat naar ik meen zeer veel goed zou ondervinden van een opname in Uw inrichting. Het kind is imbecil, kan niet loopen noch praten en ligt steeds in een klein woonkamertje van een ‘een-kamer-woning’ bij een zeer arm gezin op de Hemrikker heide. De moeder van het kind is debiel met psychopate trekken, de vader is een zwerverstype. In het gezin komen ook normale kinderen voor.’ Het antwoord van de directrice was duidelijk: ‘worden geen imbec. opgenomen.’

Gerda Vermeer en Jan Woudstra schreven op basis van hun onderzoek het boek ‘Ziekelijke, gebrekkige of behoeftige kinderen’ Een historische beschrijving van de kinderen in het kinderziekenhuis de Cornelia-Stichting in Beetsterzwaag. Het boek (105 pagina’s) kost 12 euro en is te bestellen via vermeergj@kpnplanet.nl..

Lezing

Gerda Vermeer en Jan Woudstra verzorgen op maandag 23 oktober in Huize Lyndenstein (Revalidatie Friesland) een lezing over het kinderziekenhuis.
Aanvang 19.30 uur. Entree: 5 euro.

Moanne fan it Erfskip

De lezing is de eerste activiteit in het kader van de jaarlijkse Moanne fan it Erfskip, een initiatief van Sa!Media waarbij op verschillende manieren wordt stilgestaan bij (cultuur)historische onderwerpen. 

De Moanne fan it Erfskip wordt financieel mede mogelijk gemaakt door de gemeente Opsterland en Boekhandelaar Steven Sterk. Samenwerkingspartners: Stichting Historisch Beetsterzwaag, Museum Opsterlân en It Damshûs.