‘Balanceren tussen korte en lange termijn’
Thema Wonen De woningmarkt zit vast. Te weinig huizen. Geen doorstroming. Het aanbod sluit niet aan bij de vraag. En het lijkt dat gemeenten niet doortastend genoeg zijn. Anko Postma, wethouder in Opsterland, is het daar niet mee eens. “Het aantal woningen stijgt, terwijl het aantal inwoners daalt.” Een gesprek over dilemma’s, de veranderde rol van de gemeente en de zoektocht naar participatie van de dorpen.Op tafel liggen heel wat cijfers. Wethouder Anko Postma (Opsterlands Belang) is voorbereid. Hij kent de verhalen. Hij komt ook op verjaardagen en feestjes waar mensen zorgen uiten over de krappe woningmarkt. Hij krijgt ook vaak het verwijt dat de gemeente te passief is. “Maar ik zie ook de andere kant van het verhaal. Over wat er daadwerkelijk gebeurt. En dat de veronderstellingen niet altijd overeenkomen met de werkelijkheid.” Ter illustratie laat hij een staatje zien met het aantal nieuw gebouwde woningen van de afgelopen jaren. “Tussen 2016 en 2019 zijn er in Opsterland 287 woningen gebouwd. Netto zijn er 191 woningen bij gekomen, terwijl het aantal inwoners in die periode met honderd daalde.”
Kunnen we de komende jaren ook op vergelijkbare aantallen rekenen? “Met de provincie zijn afspraken gemaakt dat we tussen 2016 en 2026 netto 467 woningen mogen bijbouwen. Dat is onze woningbouwruimte. De verdeling van die aantallen over de dorpen mogen we zelf bepalen. De gemeenteraad heeft eerder besloten dat de meeste woningen voor de vier groeidorpen zijn: Gorredijk, Beetsterzwaag, Ureterp en Bakkeveen. Dat betekent niet dat er in de kleinere dorpen geen mogelijkheden zijn. Geen enkel dorp zit op slot. Maar dorpen moeten zelf komen met concrete plannen, waar bovendien aantoonbare vraag naar is.”
Dit principe hanteert het college al een paar jaar. Hoe loopt dat in de praktijk? “In meerdere dorpen lopen gesprekken. Het leidt soms tot concrete resultaten, zoals in Bakkeveen. In andere dorpen is het lastiger. Het proces zit nog steeds in de experimenteerfase. We nemen alle initiatieven serieus, maar het is voor iedereen wel een leerproces. Participatie vinden we allemaal heel belangrijk, maar het is een zoektocht naar hoe we dat daadwerkelijk vormgeven. Er is geen blauwdruk die je zomaar voor ieder dorp uit de kast kunt trekken.”
Wat zijn belangrijke dilemma’s in zo’n proces? “Het is voortdurend balanceren tussen de korte en de lange termijn. Er is nu vraag, maar als gemeente moeten we ook verder kijken. In 2040 telt Opsterland naar verwachting ruim 2.000 inwoners minder dan nu. Dat is voor onze begrippen best veel. De komende vijf jaar stijgt het aantal huishoudens, maar daarna neemt ook dat af. We hebben te maken met vergrijzing, ontgroening en gezinsverdunning. De woonvisie is gebaseerd op prognoses en je weet dat die zelden exact zo uitkomen. Maar het zijn wel de gegevens waar we op moeten varen. We kunnen niet onbeperkt gaan bouwen, dan kampen we over een paar jaar met leegstand.”
De gemeente wordt nogal eens terughoudendheid en een gebrek aan keuzes verweten. “De rol van de gemeente is nu heel anders dan in het verleden toen een gemeente zelf ontwikkelaar was. Die tijd is voorbij. Wij zij geen commerciële partij, de gemeente heeft meerdere belangen en wil niet te veel sturend zijn. De bal ligt nu echt elders. De beweging moet uit de markt en de dorpen komen. De invloed van de gemeente is kleiner dan gedacht.”
Ontstaat er zo geen houdgreep? Ontwikkelaars die kijken naar de gemeenten en de gemeente die op initiatieven van anderen wacht? “Sommige partijen moeten wennen aan die nieuwe rol. Wij helpen initiatiefnemers wel degelijk met het inventariseren van mogelijkheden en onmogelijkheden. Maar er komen ook steeds meer vragen van initiatiefnemers die graag een financiële bijdrage willen voor het ontwikkelen van hun plannen en dat gaan we niet doen. Dat is aan de markt. We beoordelen concreet ingediende plannen op basis van de woonvisie en dan hebben we nog wel een paar dilemma’s. Als je in een dorp bijvoorbeeld veertig woningen bouwt, heeft dat invloed op de dorpen die er in de buurt liggen. Ook moeten we kiezen tussen uitbreiden van dorpen en inbreiden, het opknappen en opvullen van plekken in de dorpen. Het hangt allemaal met elkaar samen. En de verdeling tussen verschillende doelgroepen is ook altijd een afweging.”
Belangrijk voor de regionale woningmarkt is de ontwikkeling in Gorredijk. Welke keuzes worden daar gemaakt? “Het plan voor Gorredijk staat in de steigers. Ook dat wordt een combinatie tussen inbreiding en uitbreiding. Opsterland bezit zelf veel grond in Loevestein, maar er zijn ook grote potentiële bouwlocaties in handen van anderen. Alle beschikbare locaties vol bouwen kan in ieder geval niet, dat zijn veel te veel huizen. We zeggen niet op voorhand wat wel en wat niet kan. Dat hangt af van waar partijen mee komen, dan volgen er keuzes. Er zijn veel verhalen over initiatieven, maar concrete aanvragen ontbreken nog. Ik weet wel dat er aan concrete aanvragen wordt gewerkt. Belangrijk is ook de ontwikkeling van De Skâns en sportpark Kortezwaag; we zijn erg benieuwd naar de uitkomsten van de discussie in de mienskip. Gorredijk kan ook veel baat hebben bij de miljoenen die nu vrijkomen in de Regio Deal Zuidoost-Friesland.”
Is de huidige woonvisie goed genoeg voor de te maken keuzes? “We zullen de woonvisie heroverwegen, dat doen we iedere vier of vijf jaar. Ik wil vooral meer flexibiliteit. Goede concrete plannen moeten een kans krijgen, ook als het om meer woningen gaat dan we nu mogen bouwen. Daar wil ik mij op het provinciehuis wel sterk voor maken. Voor woningverbetering en inbreiding binnen dorpskernen bestaat bij de provincie sowieso ruimte voor meer woningen. Maar alles hangt af van de kwaliteit van de plannen en dat ligt dus voor een belangrijk deel aan de markt.”
Het is veel lange termijn. Daar kopen jongeren die nu hun eerste huis willen kopen toch niets voor? “Ook dat is een dilemma. Maar we moeten ook realistisch zijn. Het probleem van de starters is landelijk, dat lossen we in Opsterland niet op. Een nieuwbouwwoning voor 150.000 euro is niet reëel meer. De prijzen voor nieuwbouw schieten de pan uit, dankzij landelijke wet- en regelgeving. Huren is voor hen ook lastig. Woningbouwcorporaties verkopen minder huizen dan in het verleden. En het aanbod in het middensegment-huur is klein. Ook daar wordt de rol van particuliere initiatieven belangrijker. Tegelijkertijd werken we nu wel aan pilots voor small en tiny houses. In Bakkeveen is dat een vraag van starters, in Gorredijk vooral van mensen die streven naar een kleinere ecologische footprint.”
Ook vanuit ouderen komt steeds meer vraag naar alternatieve vormen van huisvesting. “Ook hiervoor geldt dat er ruimte is voor goede plannen. In Beetsterzwaag onderzoeken we zelf wat we met de locatie van voormalige basisschool De Trime kunnen en willen. Hierdoor krijgen de initiatiefnemers ook meer tijd om hun plannen verder uit te werken, zowel financieel als planologisch. Wanneer de locatie op de markt komt kan ook dit initiatief meedingen. Die extra tijd die ze krijgen voor de planvorming is ook een vorm van meewerken. Als makelaars zeggen dat er een vraag naar kleinere appartementen voor ouderen is, ga ik daar graag met hen over in gesprek. Maar ook daar geldt dat de initiatieven in eerste instantie uit de dorpen moeten komen”
Hoe zit het met de sociale huurwoningen? In dorpen klinkt vaak het geluid dat jongeren niet in hun eigen dorp terechtkunnen. “Dat geluid ken ik, maar dat blijkt in de praktijk vaak niet zo te zijn. Met de woningcorporaties en huurdersorganisatie De Bewonersraad hebben we afspraken over een jaar als maximale wachttijd voor het vinden van een woning. En dat lukt in de praktijk. Bovendien blijkt bij een vrijkomende woning regelmatig dat de vraag vanuit het dorp gering is. Minder dan tien procent van de belangstelling voor een vrijkomende woning komt uit het eigen dorp.”
