Lycklamahûs staat centraal op vierde Landgoeddag

31 augustus 2018, 07:01 Nieuws Waar nu al decennialang Opsterlandse bruidsparen de meest gelukkige dag van hun leven beleven, woonden tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw nazaten van de adellijke familie Lycklama à Nijeholt. Het Lycklamahûs en de bijbehorende tuinen staan zondag 2 september centraal tijdens de vierde Landgoeddag in Beetsterzwaag.
Het aanzien van het huidige Lycklamahûs en de bijbehorende tuinen en gronden is de afgelopen tweehonderd jaar regelmatig veranderd. Generaties Lycklama’s deinsden er niet voor terug om hun eigendom meer grandeur te geven door het huis te verbouwen, het terrein uit te breiden en door belendende percelen op te kopen en te slopen.
Het Lycklamahûs vindt haar oorsprong echter bij een andere bekende Sweachster familie: de familie Van Lynden. In 1824 bouwt Catharina Johanna van Lynden-Aebinga van Humalda (1758-1835) de woning. In 1835 krijgt Ypkjen Hillegonda van Eysinga (1815-1854) het huis via een erfenis in handen. Zij is getrouwd met Jan Anne Lycklama à Nijeholt (1809-1891), de latere burgemeester van Opsterland (1853-1881).

Tot Koningsdiep

Het huis heeft dan een in landschapsstijl aangelegde achtertuin die doorloopt tot het openbare voetpad ‘It Achterom.’ De Boslaan aan de ene kant en de Freulesingel aan de andere kant vormen de grenzen. Het hele landgoed is echter groter en loopt door tot aan het Koningsdiep. Waarschijnlijk horen de gronden al sinds de Middeleeuwen bij elkaar. De nieuwe bewoners besluiten in 1857 het huis te verbouwen en te vergroten. Wie aan de zijkant goed naar de stenen kijkt, ziet nog dat er een verdieping bij op is gebouwd. Het huis krijgt allure. Onder andere ook doordat ze de naastgelegen herberg aankopen om er een koetshuis te bouwen. Andere aangekochte panden moeten wijken om het huis een riantere uitstraling te geven. Ook de tuin wordt uitgebreid.
Jan Anne en Ypkjen krijgen vier kinderen, waaronder Tinco, de inmiddels bekende jonker die deze hele zomer centraal staat in Beetsterzwaag. Het is echter zijn vrijgezelle zuster freule Eritia die vaste bewoner wordt van het Lycklamahûs, ze blijft er wonen na het overlijden van haar vader in 1891. Haar eigen leven eindigt in 1902, waarna haar andere broer Augustinus een jaar later als weduwnaar vanuit Den Haag terugkeert naar Beetsterzwaag. De voormalige eigenaar van landgoed Lauswolt woont maar een paar jaar in het Lycklamahûs, maar laat wel het koetshuis verbouwen, richt de tuin opnieuw in en kleedt percelen bouwland aan als een parklandschap. Belangrijk onderdeel was de zichtas van het Lycklamahûs op een boomgroep in de ‘Ezelskamp’. Er kwam een wandelbosje en een tuinmanswoning. Een deel van de tuin sloot aan op het erf van zijn broer Tinco, eigenaar van het Eysingahûs, verderop in de Hoofdstraat. Augustinus legde ook het Freulebergje aan, een belangrijk zichtpunt in het park waarvan op het terrein van Talant nog altijd een restant is terug te vinden.

Duitse invloeden

Augustinus en zijn vrouw Anna Adriana Cornelia Sixma barones van Heemstra hadden drie kinderen, waarvan dochter Clara op 25-jarige leeftijd overleed. Zoon Jan Anne Cornelis (1885-1917) was de laatste mannelijke erfgenaam van de Lycklama’s. Hij woonde als vrijgezel in het Lycklamahûs tot hij in 1917 op het strand van Scheveningen zelf een einde aan zijn leven maakte. Jan Anne Cornelis is verantwoordelijk voor het vrije uitzicht op de overtuin aan de andere kant van de Hoofdstraat. Het familiehuis kwam daarna in bezit van Anna Adriana Grundtmann, de oudste dochter van Ypkjen Hillegonda, de overgebleven zus van Jan Anne Cornelis. Ypkjen was getrouwd met Max Grundtmann, een Duitser die ze had leren kennen tijdens de regelmatige kuren die familie in Duitsland onderging.
[caption id=”attachment_21783” align=”alignnone” width=”387”] De schouw in de trouwzaal.[/caption]
Anna Adriana verbouwde het huis en liet onder andere de schouw plaatsen die nu nog te zien is in de huidige trouwzaal. Het bestaat uit delen van schouwen uit elders in Friesland afgebroken states. Ze trouwde in 1930 met de Brabantse edelman jonkheer Joan de Jonge van Zwijnsbergen. Het huwelijk bleef kinderloos. Anna overleed in 1960, Joan in 1971. De erfgenamen, de Duitse familie Fremery, veilden het huis in 1971. De gemeente Opsterland kocht het samen met de overtuin en een aantal woningen voor 385.000 gulden.
Het landgoed blijft tot in de jaren zestig van de vorige eeuw nagenoeg intact. Bij de uitbreiding van Beetsterzwaag werd toen de straat It Merkelân aangelegd als verbinding met de Skoalleane, op een plek waar eerder een pad in het park lag. De oorspronkelijke ezelweide werd zo opgedeeld in twee delen. Het noordelijke deel werd een, nog steeds bestaande, speeltuin. De Stichting Borneroord, nu Talant, heeft later het zuidelijke deel van het landgoedpark ‘overgenomen’. Op de plek van de eerdere tuinmanswoning verscheen een zusterflat.

Wethouder Anko Postma:

‘Het is een bijzonder landgoed’
“Ik denk dat het voor velen een openbaring zal zijn dat ook het centrum van Beetsterzwaag over een landgoed beschikt. Eerlijk gezegd, was het dat voor mij ook.” Wethouder Anko Postma vindt daarom de komende Landgoeddag heel waardevol voor Beetsterzwaag, de Hoofdstraat, voor de Tinco-expositie en voor het Lycklamahûs zelf. “De Landgoeddag is al succesvol als we ons bewust zijn waar we dagelijks aan voorbij lopen, in verblijven of zelfs in werken.” Als het aan Postma ligt, krijgt het fenomeen Landgoeddagen ook de komende jaren een vervolg. “Nog niet alle landgoederen zijn aan bod geweest.”
De Landgoeddag komt voort uit het vorig jaar afgesloten grote project ‘de 7 bossen van Beetsterzwaag’ dat een oplossing moest zoeken voor een betere verdeling van de lusten en lasten van de landgoederen. De particuliere landgoedeigenaren draaien op voor de lasten van het onderhoud, terwijl anderen er de lusten van hebben. Bewoners en toeristen genieten al wandelend en fietsend van de omgeving, lokale (horeca-)ondernemers plukken de economische vruchten. Dat is op de lange termijn niet houdbaar, was de boodschap. Er moet een nieuw verdienmodel komen.
Dat nieuwe verdienmodel was er nog niet bij de afsluiting van het project, november vorig jaar. Het is nu wachten op het vervolg. Postma: “We zijn in overleg met alle partijen. Het is al wel duidelijk dat het minder grootschalig zal zijn dan eerst verwacht. Voor een project met grote investeringen is te weinig draagvlak. Het zal stapje voor stapje moeten, waarbij het er om gaat de sociale, culturele, historische en economische pijlers te combineren. LF2018 heeft al veel meer mensen naar Beetsterzwaag getrokken. Daar moeten we op voortborduren.”
[caption id=”attachment_21782” align=”alignnone” width=”900”] De Tropische Kas.[/caption]

Tropisch Beetsterzwaag in overtuin

Hoogstwaarschijnlijk was de overtuin van het Lycklamahûs al sinds de bouw van het huis in 1824 aanwezig. Zeker is dat de eigenaren in de decennia die volgden gronden aankochten om de tuinen te vergroten. In de tuin staat nog altijd een in 1869 geplante kastanjeboom. De tuin liep al vanaf het begin tot aan het Kerkepad, zoals nog steeds het geval is. De ingang aan de Hoofdstraat was langere tijd smaller dan nu, tot 1914 stond er nog een tuinmanswoning. De huidige Tropische Kas kent een oorsprong in 1869 als koude kas of oranjerie, in 1930 volgde een verbouwing tot tropische kas. Het achterste gedeelte van de kas is het warmst. Hier wordt een tropisch klimaat aangehouden met hoge luchtvochtigheid. In het voorste deel staan planten die van een minder vochtige omgeving houden. Op de adellijke buitenverblijven waren vaak kuipplanten aanwezig, waaronder sinaasappelbomen. In Beetsterzwaag zijn nog twee exemplaren aanwezig die in 1930 zijn geschonken ter gelegenheid van het huwelijk van Anna Grundtmann met jonkheer Van Zwijnsbergen. Om de kuipplanten vorstvrij te laten overwinteren werden zogenaamde oranjerieën gebouwd. De twee van de Tropische Kas dateren uit 1970 en 2015. De druivenkas in de overtuin staat er sinds 1869. Het is een zogenaamde lessenaarskas: een hoge muur waartegen aan de zuidkant schuine ramen zijn geplaatst.  tropischekas.nl

Programma Landgoeddag

Tijdens de Open Landgoeddag op 2 september zijn het Lycklamahûs, de Tropische Kas en de bijbehorende tuinen van 13.00 tot 17.00 uur gratis toegankelijk. Het kan druk zijn, probeer zo veel mogelijk op de fiets te komen. Documentaire De documentaire over Tinco Lycklama à Nijeholt die Omrop Fryslân eerder dit jaar uitzond, is de hele middag te bekijken in de Notariskoepel in de tuin van het Lycklamahûs. 13.30 uur Landgoedwandeling Inzicht in de opbouw van het landgoed is te krijgen tijdens de Landgoedwandeling. Een deskundige vertelt over het grote geheel, maar ook over hoe de structuren lopen en hoe deze zijn ontstaan. Verzamelen in de tuin van het Lycklamahûs. 14.30 uur Verhalen uit het Lycklamahûs Jikke Huisman vertelt in deze lezing over de geschiedenis van het gebouw, de bewoners en de hondjes die er woonden, het personeel, de tuinen, over wat Tinco en Julia in hun brieven schrijven over hun bezoeken aan Beetsterzwaag. Vol grappige anekdotes en letterlijk een kijkje in de keuken van het Lycklamahûs. 15.00 uur Poppentheater Anansi Anansi speelt de traditionele Jan Klaassenvoorstelling. Geschikt voor iedereen van 6 tot 106 jaar. 15.30 uur Lezing Bearn Bilker over Friese Adel In Friesland was veel adel. Bijna elk dorp had wel een adellijk geslacht op een state. Waren de Friese adellijke families anders dan adel elders in het land of in het buitenland? Hoe is de adel ontstaan en hoe is het hen vergaan? Aan de hand van enkele voorbeelden van families, o.a. de Harinxma’s, de Sytzama’s, de Heemstra’s maar ook zeker de Lycklama’s, staat deskundige Bearn Bilker stil bij de typische trekken van de Friese adel. 15.30 uur Parkwandeling De tuin van het Lycklamhûs staat vol bijzondere bomen, cultuurhistorie en openbare kunst. Tijdens een parkwandeling hoort u alle bijzonderheden en details. Verzamelen bij de ingang van de Tropische Kas.
Voor de kinderen Doorlopend kunnen kinderen in de tuin van het Lycklamahûs spelletjes spelen. In de overtuin is het mogelijk bijenhotels te maken en de kinderen kunnen ook henna- en glittertattoos laten zetten.
Tinco tentoonstelling De succesvolle tentoonstelling ‘Tinco Lycklama; een Friese Jonker in de Oriënt’ in het voormalige grietenijhuis is inmiddels verlengd tot eind september. Tijdens de Open Landgoeddag is de toegangsprijs verlaagd van 5 naar 3,5 euro. Van de Tinco tentoonstelling in Beetsterzwaag wordt een fotoboek uitgebracht, vormgegeven door Pat Belgers van Trillend Huis. Hij is ook verantwoordelijk voor het ontwerp van de tentoonstelling. Het boek (7,50 euro) is tijdens de Landgoeddag in de Notariskoepel te koop bij de Stichting Historisch Beetsterzwaag.