‘It moaiste berop dat der bestiet’
Nieuws Ze zijn alle drie dertigers: Jeen, Rudmer en Reyer Frank. Jonge melkveehouders met plannen om het bedrijf van hun ouders over te nemen. Aan ambitie geen gebrek. Maar de onzekerheid over de toekomst van de melkveehouderij knaagt. “It is dreech om takomstplannen te meitsjen.”Emigreren, ze denken er weleens over na. Volgens de vriendinnen van de jonge boeren hebben ze het er vaker over dan ze misschien zelf in de gaten hebben. Als ze willen, dan moet het de komende jaren gebeuren. Nu zijn ze nog jong. “Der binne genôch jonge boeren dy’t it bedriuw net oernimme wolle mei dizze regels”, vertelt Rudmer Kooyker. “Ik ha der wolris oer neitocht doe’t ik noch gjin freondin hie. It leit no oars.” En zo is het ook met de andere twee jonge boeren. Want emigreren is ook echt ver-weg-emigreren. In Europa hoef je niet te blijven. De EU-plannen van Frans Timmermans zien er voor de boeren ook niet florissant uit. Emigreren betekent dan verkassen naar Amerika, Canada, Australië of Nieuw-Zeeland. Maar dat is wel heel ver weg van familie en vrienden, weten ze deels ook uit ervaring van vrienden, familie en eigen stageperiodes. Ook dat is een drempel. Reyer Frank van der Steege: “It is ek mar de fraach wat it eigen bedriuw no opsmyt, as je it ferkeapje wolle.” Bovendien zien ze ook lichtpuntjes voor de toekomst. “Yn Fryslân is 40 prosint fan de boeren 55 jier of âlder en se ha gjin opfolgers. Dan moat der romte komme”, redeneert Jeen Haisma. Het is ook de reden dat Reyer Frank niet bang is voor de toekomst. “Ik wol net alles as in bedriging sjen.” Eventuele nieuwe regels kunnen ook een uitdaging zijn. “En ik tink dat jonge boeren dêr ek wat fleksibeler mei omgeane as de âldere generaasje”, vult Jeen aan.
Spelregels
Maar hoe dan ook, het zijn roerige tijden in de Nederlandse landbouw. Met veel boerenprotest en aanhoudende onduidelijkheid over toekomstige regelgeving. En dus blijft de onzekerheid. Een soort onzekerheid die de boeren bij het maken van toekomstplannen eigenlijk niet kunnen gebruiken. Jeen: “In boer moat plannen meitsje foar de kommende tweintich jier. Dêr ynvestearje je op. Dan ha je in langetermijnfisy noadich. Dy ha ik wol, mar dy mis ik by de oerheid.” Reyer Frank vergelijkt het met een voetbalwedstrijd, waar de spelregels negentig minuten gelijk blijven. “Moatst ris sjen hoe faak at de spulrigels by ús feroarje.”Jeen heeft in de praktijk op dit moment misschien wel het meest met de stikstofdiscussie te maken. De vergunningverlening voor het nieuwe bedrijf laat nog steeds op zich wachten (zie kader). Ondertussen boert hij met zijn familie verder op de oude locatie. “Mar dêr ynvestearje dogge wy fansels net mear.” En dat terwijl er aan de ligbedden van de koeien eigenlijk wel wat moet gebeuren. Misschien gaat het al ten koste van de melkproductie. En doordat ze niet in duurzaamheid investeren, lopen ze ook de toeslagen van enkele centen op duurzame melk mis. “Wy sitte no yn in sitewaasje dat eins alles stilleit. Boppedat binne de boukosten bot stegen en binnen wy no foar de nije stal tonnen mear kwyt. De bedriuwsûntwikkeling stiet stil, de ûnsekerheid bliuwt.”
Groei is nodig
Alle drie hebben ze de ambitie om het ouderlijk bedrijf over te nemen. Maar of dat mogelijk is en zo ja, wanneer, dat is de grote vraag. Volgens Jeen is groei van een bedrijf nodig om een bedrijf te kunnen overnemen. Die extra liters melk moeten bijdragen aan de financiering van de overname. “Mar wy ha it jild no noadich om oan de easken te foldwaan. De fosfaatrjochten ha al jild kostte, at der ek noch stikstofrjochten by komme en oare ferplichte ynvestearingen, dan wurdt it dreech.” Rudmer stipt ook de derogatie aan. Hierdoor heeft Nederland binnen de EU een uitzonderingspositie waardoor er meer mest per hectare uitgereden mag worden. “As wy dat ek nochris kwytreitsje, dan wurdt it noch dreger. En dat gefaar bestiet altyd. Wy moatte no yn saken ynvestearje dy’t wy eins net wolle.”De onzekerheid speelt niet alleen de boeren parten, de banken worden ook voorzichtiger. Investeren is alleen mogelijk wanneer je goede cijfers kunt presenteren. Reyer Frank: “Banken sjogge nei de lêste trije jier, doe wie it net rom. As boer moat je skerp oan de wyn sile, saaklik en skerp wêze. Eins binne wy mear ûndernimmer as boer.” En daar komt bij dat de maatschappij voor de boeren ook nog een rol ziet in de energietransitie. Jeen: “Dat kin ek. Wy ha grûn en grutte dakken. Mar enerzjy produsearje freget ek om ynvestearingen.” Reyer Frank bekijkt het puur economisch. “It moat jild opsmite. Oars hoecht it foar my net.”
Opbrengstprijs
De marges zijn klein. De melkveehouders leggen uit dat een kostprijs van 35 cent per liter gemeengoed is in de sector. Rudmer: “De opbringstpriis leit net folle heger. Dan moat it wol hiel goed rinne, wolst noch wat kinne.” Een hogere opbrengstprijs is dan ook onontbeerlijk voor een gezonde toekomst, vinden de boeren. Zeker als ze tot extra investeringen worden gedwongen. Ze kijken daarbij graag naar de supermarkten. Reyer Frank: “Wy ha mar ien ôfnimmer. Wy moatte derop fertrouwe dat it sûvelfabryk der foar ús safolle mooglik út hellet. Wy kinne sels neat by de priis op dwaan. Ik fyn it ek net slim dat de supermerken no efkes switte mei driigjende aksjes.”Een plus op de melk geeft extra ruimte. Door een forse stijging van de opbrengstprijs kunnen de boeren ook met minder koeien toe, daar zijn ze van overtuigd. Rudmer: “Ik wol ek wolris sjen wêr’t it jild hinne giet. Yn de winkel betellest 95 sint foar in liter molke, dat is nochal in ferskil mei wat wy krije.” Bovendien, wat merkt de consument er nu van als er een dubbeltje bij een liter melk opkomt. Als de consument en de maatschappij extra eisen stellen, dan mag daar ook best wat tegenover staan. Jeen: “De konsumint sjocht oer it skouder mei nei hoe’t wy buorkje. Dêr moatte wy mei libje.” Aan de andere kant beseffen de boeren ook dat veruit het grootste deel van de melk in welke vorm dan ook richting buitenland gaat. “Mar ek yn Sina binne se foar it weidzjen fan de kij”, legt Jeen uit. “It each wol ek wat. Wy ha hjiryn in foarsprong op oare konkurrinten yn Europa. Dêr moatte wy ek gebrûk fan meitsje.”
Protesten
Dat de boeren de laatste maanden uitdrukkelijk van zich laten horen, vinden de drie melkveehouders logisch. Het is de stapeling van regelgeving en de snelheid waarmee regels veranderen die nu zorgen voor het boerenprotest, zo oordelen ze. Jeen: “Hoe kin je as boer yn dizze omstannichheden no keuzes meitsje?” Toch staan Jeen, Reyer Frank en Rudmer niet vooraan bij de protesten. Geen van drieën gingen ze met de trekker de weg op. Jeen ging als LTO-bestuurder wel met de bus mee tijdens de eerste demonstratie op het Malieveld, de andere twee bleven thuis. Rudmer vanwege de tijdrovende bouw thuis. Reyer Frank vindt zichzelf niet zo’n protesteerder. “Al ha ik yn de molkstâl wol hie wat ôfskolden. De kij litte dat wol oer harren hinne komme, sy sizze neat werom.”[caption id=”attachment_30134” align=”alignnone” width=”900”] Rudmer Kooyker, Jeen Haisma en Reyer Frank van der Steege.[/caption]
