Stikstofdruk rond Natura 2000-gebieden blijft probleem
Thema: landbouw Het gaat niet goed met de Natura 2000-gebieden, de stikstofbelasting is op veel plekken te hoog. De vingers wijzen volop richting landbouw als veroorzaker. Een groep boeren werkt inmiddels aan concrete oplossingen om de methaan- en ammoniakemissie op hun bedrijven te verlagen. Gebiedsbeheerders vragen zich af of dit allemaal wel snel genoeg gaat en of er niet rigoureuzere maatregelen nodig zijn. Een gesprek over dilemma’s, tijdsdruk, frustraties en over hoe natuur en landbouw elkaar kunnen helpen.In Opsterland is een Natura 2000-gebied nooit ver weg. Binnen de gemeentegrenzen liggen er drie: Van Oordt’s Mersken, Wijnjeterper Schar en de Bakkeveense Duinen. Bovendien liggen De Deelen en De Alde Feanen relatief dichtbij. Mooie natuurgebieden, maar het halen van de doelstellingen voor natuurbehoud in deze gebieden lukt maar niet. De stikstofbelasting in de gebieden is nog steeds fors te hoog, concludeerde de provincie Fryslân eerder dit jaar (zie kader). Het voortbestaan van leefgebieden (habitats) en soorten planten en dieren staat daarom serieus onder druk.
‘Weg is weg’
De provincies zijn verantwoordelijk voor het halen van de natuurdoelstellingen in de Natura 2000-gebieden. Het daadwerkelijke beheer ligt vaak bij natuurorganisaties. Emiel Beijk is namens Staatsbosbeheer hierbij betrokken in Zuidoost-Friesland. “Het reguliere beheer is inmiddels professioneel georganiseerd en er zijn ook veel maatregelen genomen, bijvoorbeeld in het waterbeheer. Maar het lukt zo niet, hier komen we er niet mee. De natuur gaat achteruit. Je ziet het niet altijd, maar onderzoeken laten het wel zien. Er zijn bijvoorbeeld al insectensoorten die, doordat ze te veel stikstof binnenkrijgen, als het ware dood groeien. En soorten die weg zijn, komen niet meer terug. De problemen spelen niet alleen in de Natura 2000-gebieden, maar ook daarbuiten. De verdroging versterkt het probleem. Sommige politici zeggen al dat de biodiversiteitscrisis misschien nog wel groter is dan de klimaatcrisis.”De provincie Fryslân benoemt in haar analyses per gebied ook de veroorzakers van de overschrijdingen van kritische depositiewaarden (KDW). Diverse bronnen vanuit een groot verspreidingsgebied zorgen voor een stikstofdeken. Landelijke en internationale maatregelen moeten die deken dunner maken. Lokaal wordt vooral gewezen naar de landbouw die, afhankelijk van het gebied, voor 40 tot 60 procent van de stikstofneerslag in de Natura 2000-gebieden verantwoordelijk wordt gehouden.
[caption id=”attachment_41148” align=”alignnone” width=”398”] Sytze Zwaagstra: melkveehouder aan de Janssen-Stichting in Nij Beets. Het bedrijf grenst aan Natura 2000-gebied Van Oordt’s Mersken. Zwaagstra is ook voorzitter van de LTO, afdeling Opsterland.[/caption]
Ongemakkelijk
Het zijn zorgelijke cijfers en constateringen. Zeker voor boeren met een bedrijf dicht bij een Natura 2000-gebied. Zoals melkveehouder Sytze Zwaagstra uit Nij Beets. Hij vindt die vinger richting zijn sector ongemakkelijk. “Wy binne fuort wer it probleem. Mar de provinsje seit tagelyk dat wy ek de oplossing biede moatte. Extensiver buorkje of hielendal fuort. Dat makket de gemiddelde boeren argwanend.” Volgens Zwaagstra is geen enkele boer tegen het beperken van emissies. Maar hij pleit er wel voor om iets minder naar de kille cijfers van de kritische depositiewaarden te kijken en wat meer naar de doelstellingen van het Natura 2000-beheer. “Dan komme je fansels fierder.” Daar is zijn collega Jan Willem Haisma uit Bakkeveen het volledig mee eens. “Ik bin grutsk op de boeregesinnen. Sy meitsje moaie produkten. Elke boer wol de natoer wol foarúthelpe. Mar yn dizze diskusje sjocht elk foaral fanút eigen belang. It soe folle better wêze dat natoer en lânbou mear samenwurkje.”[caption id=”attachment_41145” align=”alignnone” width=”401”] Emiel Beijk: boswachter ecoloog bij Staatsbosbeheer, standplaats Jubbega. Staatsbosbeheer is betrokken bij het beheer van de Natura 2000-gebieden Van Oordt’s Mersken, de Bakkeveense Duinen en Wijnjeterper Schar.[/caption]
Emissie beperken
Zwaagstra en Haisma zijn beiden aangesloten bij een landelijk netwerk van praktijkbedrijven die samenwerken om de methaan- en ammoniakemissies van hun bedrijven met 15 tot 30 procent te verlagen (zie kader). Dat zou uiteindelijk voldoende moeten zijn om in 2030 de doelstellingen te halen. Daarbij kijken de onderzoekers ook naar de in de stikstofdiscussie gehanteerde berekeningswijzen. “Wy sizze net dat se net doge, mar wolle dat wol ûndersykje”, aldus bedrijfsbegeleider Durk Durksz. De komende jaren binnen het netwerk staan in het teken van onderzoek, het opdoen van praktijkervaringen en het rijp maken van de geesten van collega-veehouders. Haisma: “Boeren wolle graach in punt ha wêr’t se nei ta wurkje kinne. Dat se witte wêr’t se oan ta binne. Dan komme se wol yn aksje.”Die stip op de horizon is er volgens Beijk (Staatsbosbeheer) allang. “De doelstellingen voor de Natura 2000-gebieden zijn duidelijk, ook al is dat misschien niet de stip die jullie willen.” Beijk heeft zijn twijfels bij het project waar Haisma en Zwaagstra aan meewerken. “Ik ben bang dat we het probleem vooruit blijven schuiven en te lang aarzelen met het nemen van maatregelen. Het is te veel symptoombestrijding. Ik heb respect voor elke boer, maar heb mijn twijfels bij het systeem van de huidige landbouw.” Beijk ziet dan ook veel meer heil in systeemverandering, zoals extensivering en biologische landbouw. Of in verplaatsing van bedrijven. Het zijn de oplossingen die de provincie ook in haar analyses noemt. Het zijn stappen die veel verder gaan dan de boeren nu willen zetten. Zwaagstra: “Wy kinne net allegear biologysk buorkje, dy merk is der gewoan net. En wa jout de garânsje dat de natoerdoelstellingen dan wol helle wurde. Wy ha de ôfrûne jierren al hiel wat berikt. Boeren wolle wol hiel folle, mar wannear is it genôch?”
[caption id=”attachment_41146” align=”alignnone” width=”397”] Jan Willem Haisma: melkveehouder in het Mandefjild in Bakkeveen. Het bedrijf ligt dicht bij Natura 2000-gebied de Bakkeveense Duinen. Haisma is ook bestuurslid van de LTO, afdeling Opsterland.[/caption]
Verdienmodel
Is het fair dat de oplossing vooral van de boeren moet komen? Wethouder Anko Postma (Opsterlands Belang) wil ervoor waken om hierbij maar naar één partij te kijken. “Het stikstofprobleem is niet het probleem van de agrarische ondernemers, maar van ons allemaal. We zijn, zeker in deze regio, misschien wel al honderd jaar bezig met de integratie van de maatschappij en het landschap. Dat is niet nieuw. Een aantrekkelijk landschap en een gezonde bodem bereiken we alleen maar met een goed verdienmodel voor de boer als beheerder van dat landschap. Dat lukt niet zonder boeren. We moeten toe naar een landschapsinclusieve landbouw en daar ook waarde aan toekennen. De vergoedingen die boeren nu krijgen voor natuurmaatregelen zijn een begin, maar zeker geen verdienmodel. Als boeren extra kosten moeten maken voor investeringen in emissiebeperkende maatregelen, dan moeten ze dat terug kunnen verdienen. Dat kunnen we alleen landelijk oplossen. Maar tegelijkertijd kan de provinciale politiek veel meer doen met de kracht van de lokale netwerken.”Die oproep is Durk Durksz uit het hart gegrepen, maar hij ziet niets in subsidies. “Dat is altyd tydlik. It moat út de opbringstpriis fan de produkten komme. En dat sit foaral fêst yn de keten. At de boer in pear sinten mear kriget foar in liter molke, betellet de konsumint in pear dûbeltsjes mear. Dêr giet it mis.”
[caption id=”attachment_41147” align=”alignnone” width=”420”] Anko Postma: namens Opsterlands Belang wethouder in de gemeente Opsterland.[/caption]
Samenwerking
Boeren en Natura 2000-gebieden bestaan naast elkaar. Iedereen aan tafel pleit voor een betere samenwerking tussen partijen. Maar wat kan de natuur voor de boer doen? Volgens Jan Willem Haisma is samen optrekken belangrijk. “Mar at wy dan beiden goed ús bêst dogge en wy einigje op tachtich prosint fan de doelstellingen, dan kinne wy ek tefreden wêze. Die hûndert prosint moat net heilich wêze.” Het is een idee waar Beijk van schrikt. “Er zijn Europese afspraken. Blijven we doen wat we deden, dan blijft het zoals het was. De urgentie is groot, het gaat om de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen.” Op de vraag wat de landbouw voor de natuur kan doen is hij ook helder: “Een systeemverandering, een andere oplossing zie ik niet. Wij werken ook veel samen met boeren, bijvoorbeeld bij het verpachten van grond. Daar zien we dat er veel mogelijk is.”[caption id=”attachment_41144” align=”alignnone” width=”407”] Durk Durksz: Bedrijfsbegeleider Netwerk Praktijkbedrijven die bezig zijn met reduceren van methaan- en ammoniakemissies.[/caption]
Boeren willen emissies reduceren
Het Netwerk Praktijkbedrijven bestaat uit 116 melkveehouders die samenwerken aan het reduceren van hun methaan- en ammoniakemissies. Doelstelling is om in vier jaar tijd de beide emissies met 15 tot 30 procent te reduceren. Verschillende maatregelen kunnen daaraan bijdragen. Bijvoorbeeld minder eiwit in het rantsoen. Of mest aanwenden door meer water te gebruiken, waardoor de benutting van de mest beter is. Ook het toevoeging van plantaardige olie of additieven aan het voer kan bijdragen. De deelnemers kijken ook naar de effecten van het aanhouden van minder jongvee. Onderdeel van het praktijknetwerk is kijken wat er daadwerkelijk gebeurt en hoe daar ingegrepen kan worden. In de stal bij Sytze Zwaagstra wordt bijvoorbeeld de daadwerkelijke emissie van CO2 en methaan gemeten. Belangrijk uitgangspunt bij de maatregelen is wel dat de boer boer moet blijven. De maatregelen moeten worden gefinancierd door extra inkomsten of lagere kosten.De Natura 2000-gebieden
Nederland kent 162 Natura 2000-gebieden. Het netwerk van deze gebieden is aangewezen om de Europese biodiversiteit te waarborgen. Alle gebieden zijn geselecteerd op grond van het voorkomen van soorten en habitattypen die vanuit Europees oogpunt bescherming nodig hebben. Ieder Natura 2000-gebied heeft een eigen plan waarin de natuurwaarden zijn beschreven, het is gekoppeld aan een beheerplan. De provincie is verantwoordelijk voor de Natura 2000-gebieden. In maart van dit jaar publiceerde de provincie Fryslân gebiedsanalyses van de Friese Natura 2000-gebieden.De conclusies voor de drie Natura 2000-gebieden in Opsterland - Van Oordt’s Mersken, het Wijnjeterper Schar en de Bakkeveense Duinen - zijn voor een groot deel gelijk:
- Voor alle tot veel habitattypen waarvoor doelstellingen gelden, is sprake van een hoge mate van overschrijding van kritische depositiewaarden.
- Het voortbestaan van habitattypen staat onder druk.
- De landbouw is de belangrijkste bron voor 40 tot 60 procent van de stikstof die in het gebied neerkomt.
- De landbouw is de enige sector waar lokale maatregelen (extensiveren of uitkopen) kunnen helpen om het probleem op te lossen.
