Locatietheater over bijzondere volksherberg van Terwispel
Cultuur De naam Hiske klinkt nog regelmatig in Terwispel. Maar het verhaal achter de voormalige ‘reade herberch’ in Terwispel is veel minder bekend. Griet Bergsma schreef er een toneelstuk over. Het is deze week te zien in het huidige dorpscafé, dat hard op weg is net zo legendarisch te worden.Wie een beetje actief is op internet en social media kent Jolke, de bijzondere kroegbaas van Café Spaltenbrêge in Terwispel. Dankzij de internetfilmpjes duiken regelmatig groepen jongeren op bij zijn café. Een bezoekje aan Jolke als onderdeel van bijvoorbeeld een vriendenuitje of een vrijgezellenfeest.
Ook in de eerste helft van de vorige eeuw had Terwispel een bijzonder café: de volksherberg van Hiske. Ver buiten de huidige dorpskern, aan wat nu de Koaibosk heet. Het cafeetje stond bekend als rood bolwerk. Waar het socialistische weekblad De Klok op tafel lag, de voormannen van de arbeidersbeweging spraken en de portretten van Domela Nieuwenhuis en Multatuli boven de toog hingen.
De geschiedenis van Hiske komt deze week weer tot leven bij Jolke, als locatietheater. De foto’s van Jolke en van Domela Nieuwenhuis lijken trouwens frappant veel op elkaar. Maar er is ook een groot verschil. Domela verafschuwde de alcohol. ‘Een denkende arbeider drinkt niet en een drinkende arbeider denkt niet’, zo luidde zijn credo. Jolke denkt daar iets anders over.
Bijna veertig dorpsbewoners brengen het historisch verhaal in een originele cafésetting. Bij iedere voorstelling is er plek voor maar 65 man publiek. Alle vijf voorstellingen waren dan ook snel uitverkocht. Griet Bergsma schreef het script voor ‘By Hiske’. “Ik hie al langer tocht, wa is Hiske eins? Doe bin ik yn it ferline dûkt. Ik ûntduts bygelyks dat it dizze wike fyftich jier lyn is dat Froukje, de lêste útbaatster fan Hiske, ferstoar.” Het was voor Bergsma de aanleiding om een tekst op papier te zetten. Jos van der Veldt tekent voor de regie. “Dit is net iets voor mij, spelen op locatie. Je speelt te midden van het publiek. Dat is heel anders dan op het toneel, je ziet nu al dat de spelers steeds natuurlijker gaan spelen. Een heel mooi proces. Ik hoop dat spelers zo enthousiast worden dat ze blijven hangen bij de toneelvereniging. Toneelspelen is zo leuk.”
Het bijzondere verhaal van Hiske
De volksherberg Hiske heette officieel Loopstra, gebouwd in 1875 door Freerk Oenes Loopstra. Het pand huisvestte ook een winkeltje en een timmerwerkplaats. De gelagkamer was tegelijkertijd ook de woonkamer met daarin twee bedsteden. Freerk en zijn vrouw Froukje, beter bekend als Poai, woonden samen tien jaar in het café. Freerk timmerde overdag en stond ’s avonds achter de tap. Was hij er niet, dan nam Froukje de honneurs waar. Ze hadden het samen zwaar. In negen jaar tijd verloren ze zes kinderen. Freerk overleed in 1884. Alleen zoon Pieter werd volwassen. Hij trouwde met Hiske en samen trokken ze bij mem in. Hiske werd gewaarschuwd voor haar schoonmoeder, in de ogen van velen een harde en ongemakkelijke vrouw. Maar er was een klik tussen beide vrouwen, het ging goed. Al sinds eind 19e eeuw stond volksherberg Hiske bekend als een rood bolwerk. Pieter was een groot bewonderaar van Multatulli en Domela Nieuwenhuis. Socialistische voormannen als Rindert van Zinderen Bakker en Geert Lourens van der Zwaag kwamen regelmatig over de vloer.Pieter overleed in 1893, nog maar 38 jaar oud. Zo overleed het zevende kind van de oude Froukje. Vijf weken later beviel Hiske van haar derde kind, dochter Pietertje (Pytsje), genoemd naar haar vader die ze nooit heeft gekend. Hiske bleef in het café met haar drie kinderen. Ze nam kostgangers waaronder Arjen de Leeuw, die haar jarenlang met van alles en nog wat hielp. Bovendien gaf Hiske naailessen en deed ze verstelwerk. Hiske overleed in 1948. Haar altijd vrijgezel gebleven dochter Froukje hield het café tot eind jaren zestig draaiende. Ze kreeg daarbij hulp van haar zuster Pytsje, die samen met haar man de bekende communist Gerrit Roorda in Tijnje woonde. Froukje overleed in 1968. Er waren destijds plannen om de herberg te slopen en in het openluchtmuseum in Arnhem weer op te bouwen. Het bleef bij plannen. In 1970 restte de sloophamer.
Vriendenkring ‘Door Oefening’
In 1884 werd bij Hiske een toneelvereniging opgericht: Door Oefening. Het was een hele operatie voor er een toneeluitvoering kon plaatsvinden. Een toneel was er niet. Een klein kamertje dat aan het café grensde werd tot toneel omgetoverd. Het zijkamertje moest leeg, het tussenschot eruitgehaald en de kasten versjouwd. De zolder van het timmerhok kwam naar beneden en diende als vloerplanken voor het toneel. Uiteindelijk bleef er een toneel over van drie bij drie meter, waar alle spelers een plek moesten zien te vinden. Met 70 mensen als publiek was de herberg helemaal vol. Het geheel was versierd met rozen en dennengroen. Na afloop moest er vanzelfsprekend worden gedanst. Daarvoor moest eerst de brandende kachel in het midden van de herberg naar buiten worden getild. De mannen betaalden de muzikanten voor iedere dans. ‘Door Oefening’ stopte eind jaren zestig haar activiteiten. Terwispel had echter nog een andere toneelvereniging, het in 1902 opgerichte Sizze en Dwaen. Deze toneelvereniging bestaat nog steeds en is nu verantwoordelijk voor de toneelproductie over Hiske.(voor dit artikel is gebruikgemaakt van wat Rutsker de Boer in het verleden over Hiske op papier heeft gezet)
