Wandelen door Stellingwerfs mooiste
Sa! yn petear mei... Oldeberkoop Wandelaars kunnen hun hart ophalen in Oldeberkoop. Met een kunstroute door het statige groen in de door Berkopers zelf opgeknapte parkbossen rond het dorp. Met langere wandelingen vanuit het dorp door natuurgebieden als de Delleboersterheide en het Diakonieveen. Of met een minder ambitieus ommetje, gewoon een uurtje kuieren door Oldeberkoop zelf, langs de vele dorpsmonumentjes en monumenten.Van terras naar terras, dat is de bedoeling deze zondagmorgen. Koffie aan het boomomzoomde dorpsplein, rondje bebouwde kom, en dan afsluitend iets alcoholisch met een hartig hapje. De geneugten van het leven zijn ook in coronatijd niet moeilijk te bedenken. Houvast voor de wandeling biedt het boekje de Architectuurroute, dat Open Stal in 2004 samenstelde aan de hand van dertig architectonische krenten in de pap, geselecteerd door cultuurhistoricus Peter Karstkarel. De route is verkrijgpaar bij het Toeristisch Informatiepunt.
Nog dicht
Maar eerst koffie met taart aan het Appie Tjalmaplein, het oude dorpshart. Mooi niet dus. Bij theatercafé Le Brocope staat het terrasmeubilair weliswaar buiten, de deur zit op slot. Maar even bellen met Mara Eijsbouts, haar 06-nummer staat op een papiertje achter het raam. “Ja, nog dicht. Door corona heb ik noodgedwongen mijn oude vak van interieurarchitect weer opgepakt. Maar we maken wel plannen voor de zomer, met Open Stal gaan we weer open.” Ook bij buurman de Gasterij geen koffie. “We hebben zelf net de sleutel opgehaald”, zeggen kersverse eigenaren Edwin en Elisabeth van der Werf verontschuldigend. “We kijken nu wat er moet gebeuren voordat we open kunnen.” De twee baten al restaurants uit in Dokkum en Oudwoude, waar fietsers en wandelaars lekker kunnen eten voor niet te duur. “Gewoon gastvrij en laagdrempelig, gaan we hier ook doen.”Brink
Tja, om je heen kijken kan natuurlijk ook zonder koffie. Onder de grote beuken heeft het oude dorpsplein de sfeer van een Drentse brink. Je ziet het tussen de bomen aangelijnde vee en de marktkramen zo voor je. Van oudsher domineerden twee herbergen het plein, allebei met doorreed: Het Wapen van Ooststellingwerf (nu Le Brocope) en op de hoek Herberg De Zwaan (nu woonhuis). De Zwaan is op de kerk na het oudste gebouw van het dorp, behalve logement vroeger ook de vergaderplek van het grietenijbestuur. Aan de andere zijden van het pleintje staan, wat verscholen achter groen, twee fraaie negentiende-eeuwse boerderijen: een van het kop-romptype en zijn opvolger de stelp.Oog in oog
Het oude postkantoor sluit de gevelrij van voormalige winkelpandjes langs de straatweg af. Een juweeltje van de art-nouveaustijl, maar dan op zijn Stellingwerfs. Jammer genoeg gaat de opvallend uitgesneden hoekentree schuil achter bouwplaten: het pand ondergaat een grondige opknapbeurt. Even naar binnen kijken. Meteen sta ik oog in oog met Klaas Veenstra, die de wenkbrauwen optrekt bij het onbeschaamde gegluur aan de andere kant van het glas. Klaas blijkt de moeilijkste niet: “Ik ben hier opgegroeid en heb het huis na het overlijden van mijn ouders overgenomen. Alles verkeerde nog in oude staat, de verbouw doe ik zelf. De binnenkant krijgt alle comfort van deze tijd, de buitenkant blijft authentiek.” Omdat Klaas ook een eigen bedrijf bestiert, gaat het zoals het gaat. “Ik doe niet aan planning.”Een paar huizen verder oostelijk van Klaas stuit de wandelaar op het roodbakstenen woon-werkpand dat Karstkarel destijds blij verraste. Een prachtvoorbeeld van naoorlogse Delftse Schoolarchitectuur, aldus de kenner, zowel in stijl als uitvoering. En zo oogt het nog steeds. De vijfjarige Stijn gebruikt de pick-up die voor de deur staat als klimrek. Ja, hij woont hier. Fijn huis? Tja, wat moet hij daar nou op zeggen? Nee, de aan het huis gebouwde loods is geen werkplaats, daar staan de drie oude trekkers van zijn vader. Weer ietsjes verderop, tegenover de oude zuivelfabriek, staat opnieuw een bezienswaardige boerderij. Een soort kop-romp, maar dan in de moderne stijl die paste bij de landbouwvernieuwingen van eind negentiende eeuw. Karstkarel noemt het een ‘type slak’ en daar kun je je wat bij voorstellen; het trotse voorhuis lijkt de kapschuur met zich mee te dragen. De vijverpartij met oude bomen langs de oprijlaan herinnert nog aan het landgoed dat hier in een nog verder verleden bestond.
Ensemble
Terug in het dorpshart wedijvert de toren van de Bonifatiuskerk met de hoge beuken rond de begraafplaats. Nog even en het bladerdak ontneemt het zicht op het zadeldak. De kerk uit de 12e eeuw onderging in de middeleeuwen verschillende uitbreidingen, af te lezen aan de buitenkant. Tufsteenblokken, grove kloostermoppen, gele en rode baksteenlagen volgen elkaar als tijdringen op. De kerktoren van geeltjes dateert weer uit het begin van de 17e eeuw, na verwoesting van de oorspronkelijke toren. Het leuke toegangspoortje tot het kerkterrein in dezelfde stijl stamt uit 2020, een cadeautje van het dorp.De negen historische winkelpandjes tegenover de kerk - op een na nu woonhuizen - noemt Karstkarel een ontroerend buurensemble. Hoewel ze stuk voor stuk verschillen - in jaartal, uiterlijk en materiaalgebruik - passen de huizen in stijlvolle soberheid en vorm wonderwel bij elkaar. Alleen bij de kajuiten lijkt het erom te gaan wie de mooiste heeft. Het pelotonnetje wielrenners dat ineens voorbij zoeft heeft er geen oog voor.
Vooruitstrevende mannen
Welbeschouwd heeft Oldeberkoop zijn ontwikkeling en schoonheid te danken aan vier vooruitstrevende mannen: twee gefortuneerde broers en twee getalenteerde architecten. Daar ging Jan Albert Willinge nog aan vooraf. Als telg van een rijke Drentse familie vestigde hij zich eind achttiende eeuw in Oldeberkoop, na erving van omvangrijke landerijen rond het dorp. Jan Albert beplantte zijn nieuwverworven bezit aan woeste gronden met parkbossen, naar ontwerp van de Friese landschapsarchitect Roodbaard, en gaf zo vorm aan de buitenring van het dorp. Het grondbezit ging twee generaties later over op Epke en Petrus Willinge Prins. ‘Meneer Epke’ en ‘Meneer Piet’ bepaalden rond de eeuwwisseling het dorpsgezicht van Oldeberkoop. Allereerst door de bouw van hun statige woonhuizen: Huize Vredewoud van Epke pal naast de kerk, Huize Lunia van Piet een stukje verderop.Villa Vredewoud tart elke omschrijving, dat moet je gewoon een keer gezien hebben; voor de talrijke versieringen kom je ogen tekort. Als kloon ertegenover ligt Klein Vredewoud, de vroegere rentmeesterwoning. In detaillering ook een lust voor het oog, daarom waarschijnlijk iets naar achteren geplaatst, om de eenvoudige buren niet naar de kroon te steken. Alles kende zijn plaats in het Oldeberkoop van Epke en Piet. Helaas gaat dat niet meer op voor de historische boerderij die de driehoek Vredewoud completeert. De kop-romp staat leeg, oogt verwaarloosd, het staldak vertoont een zorgelijke knik. Voor alle Vredewoudontwerpen tekende architect Oene Melles Meek uit Donkerbroek, die volgens Karstkarel de bouwstijlen van zijn tijd goed aanvoelde. Weer later schakelden de broers Willinge Prins ook de begaafde tekenaar en aannemer Geert van der Broek uit Wolvega in. Onder andere voor het postkantoor eerder op de route, maar ook voor de Coöperatieve Voorschotbank, de eerste bank in zijn soort die zich richtte op de kleine spaarder en ondernemer. In het expressieve gebouw huist nu de Stellingwarver Schrieversronte.
Eigengereid
Het herenhuis uit 1838 dat bekend staat als ‘De Pastorie’, ooit neergezet door voorvader en grietman Jan Albert, is onlangs grondig gerestaureerd. “Ziet het er niet prachtig uit?”, zegt Marloes Krammer die net met haar hondje komt aanlopen. “De historie aan de straatkant, de moderniteit aan de achterkant”, wijst ze naar de glaspartijen in wat ooit de stallen moeten zijn geweest. Nee, ze is oorspronkelijk niet van hier. “Ik ben van kinds af altijd verhuisd.” Haar familie begrijpt er niets van dat ze intussen alweer negen jaar aan de rand van het Molenbosch woont, ze was nog nooit zo honkvast. “Dat zegt toch wel iets over Oldeberkoop.”De onafhankelijke coöperatieve bank verhuisde in 1996 naar een gloednieuw pand op de hoek van de doorgaande weg. Maak ‘een bijzonder gebouw voor een eigenaardige bank’, kreeg architect Daan Josee als opdracht mee en daar voldeed hij aan. Het postmoderne resultaat zou als buitenpost van het Groninger Museum zeker niet misstaan. Tegenwoordig vinden allerlei bedrijven een plek in het bonte gebouw.
Expressieve traditie
De kuiertocht gaat verder langs ‘Pand 31’, een verfijnd ‘miniboerderijtje’ van de hand van Meek. Gerestaureerd dient het woudboerderijtje vandaag de dag als expositie- en vergaderruimte voor Open Stal. In het schraalgrastuintje voor prijkt het driedelige beeld ‘Aarde, Lucht en Water’ van plaatselijk kunstenaar Peter Hiemstra. Aangekomen bij de Molenhoek lokt het terras van Lunia, dat aan het geroezemoes te horen al drukbeklant is. Maar eerst nog even langs de voormalige Landbouwschool. Als eerste in Nederland begin jaren twintig neergezet op instignatie van Meneer Epke en Meneer Piet naar ontwerp van Van der Broek. Opnieuw een fraai staaltje van expressieve traditie, zo kenmerkend voor Oldeberkoop.Mooi loopje: veel gezien, wat bijgeleerd, onderweg leuke lui ontmoet. En dan nu: bier en bitterballen. Wat een zondag.
