Beekherstel Koningsdiep gaat volgende fase in
Nieuws Hoe lang duurt de herinrichting van het Koningsdiep al niet? En wat valt er nu eigenlijk aan nieuwe natuur te zien? Projectleider Yep Zeinstra kan zich het publieke ongeduld wel voorstellen. Ondertussen gebeurt er van alles, het beekdalherstel maakt wel degelijk meters. “Het gaat vooral om de waterhuishouding. En die zie je niet een-twee-drie.”Kom mee, laarzen aan en het veld in, de Hemrikkerscharren door. Het tweede deelproject van het beekdalherstel na de Poasen is op een haar na afgerond. Op de grens van de bosrand en de vochtige hooilanden verrijst binnenkort de uitkijktoren die de basisschoolkinderen van De Bôge uit Hemrik hebben ontworpen en leerlingen van het ROC in Drachten in prefabdelen gaan maken. Het is het meest zichtbare sluitstuk van de herinrichting van de Hemrikkerscharren. De echt grote ingrepen bevinden zich een eindje verderop. Projectleider Zeinstra houdt halt bij de doorwaadbare plek waar het Koningsdiep zich nu vertakt. De oude loop gaat rechtdoor, een nieuw gegraven meander kronkelt over de lengte van een kilometer door de voormalige weilanden om een stuk verder weer bij te sluiten.
[caption id=”attachment_22821” align=”alignnone” width=”900”] Iep Seinstra.[/caption]
Dempen en verontdiepen
“Door ruimte te geven aan de beekloop kunnen we de piekafvoer van het water beter regelen”, zegt Zeinstra. De peilverhoging in de nieuwe natuurgebieden zorgt ervoor dat het afstromende grondwater naar de beek langer in de naastgelegen hooilanden blijft en zo tot de wortelzone stijgt van de schrale begroeiing die van oudsher het gebied kenmerkt. De meander is echter niet het hele verhaal. De parallelsloten zijn gedempt en de sloten haaks op het Koningsdiep minder diep gemaakt. “Allemaal ingrepen om het hemel- en kwelwater langer vast te houden.” De toplaag van de voormalige weilanden langs de flanken is afgeplagd om de bodem te verschralen. Daarmee is weer een laaggelegen landbouwperceel achter de bosrand opgehoogd, wijst Zeinstra naar de verte.Werken aan biodiversiteit
Een drempel in de oude loop zorgt ervoor dat het water van het Alddjip als vanzelf de meander volgt. Bij piekbelasting stroomt het water weer over de drempel heen zodat voldoende afvoer gewaarborgd blijft. Ook het eiland dat door de splitsing van de beekloop is ontstaan, draagt bij aan de waterhuishouding. Het eilandoppervlak is ter hoogte van de drempel voor een deel uitgediept voor waterberging en kan bij piekbelasting overstromen. Een stukje nieuwe natuur, maar met die term heeft Zeinstra niet zoveel. “Bij natuur denk je niet aan menselijk ingrijpen, maar dit blijft altijd een gebied dat je moet beheren. Ik zeg liever: wij werken aan biodiversiteit.” Vandaar ook de voorde, of doorwaadbare plek, zodat Staatsbosbeheer met maaimachines het eiland kan bereiken. Gebeurt dat niet, dan groeit het eiland op termijn dicht. Het zand dat bij het uitgraven van de meander vrijkwam, is weer gebruikt om paden in de hooilanden aan te leggen voor de afvoer van het maaisel.Knijpstuw
Intussen komt er ook schot in de plannen voor de boven- en de middenloop van het Alddjip, waar langs de flanken de meeste landbouwgronden liggen. Onlangs kwam de provincie tot overeenstemming om de laatste belangrijke grondpositie in het brongebied te verwerven, vertelt Zeinstra. “De boer heeft het land van de buurman kunnen kopen en maakt zo ruimte vrij voor het beekdalherstel. Zo zie je maar dat de herinrichting tijd nodig heeft, het moment bepaalt de slagkracht.” Water vasthouden is ook het parool in het voedingsgebied tussen de Drentse grens en de Beakendyk. In vroeger tijden gebeurde dat door sponsachtige werking van de veenlagen, straks voorziet de herinrichting in een inundatieplas en een stukje stroomafwaarts in een ‘knijpstuw’. “Met deze knijpstuw en de bestaande stuwen kunnen we de waterafvoer blijvend regelen. Dat geeft de boeren meer vertrouwen.” De oude beekloop van het Alddjip zal weer als bosbeek worden omgevormd om bij de Beakendyk uit te komen. Ook in de weidsheid van de middenloop komt een meander als vispassage om de bestaande stuw heen, waardoor opnieuw een eilandje ontstaat. “Ook hier hebben we plannen om het maaiveld rondom de beek te verlagen voor waterberging bij piekbelasting. De oeverbegroeiing langs de meander zal de loop in het landschap accentueren. Door de bypass blijft de stuw bij de Mounleane intact als extra zekerheid.”Profielversmalling
Voorbij de Mounleane vertoont het landschap meer cultuurhistorische trekken. Met de omwonenden in het gebied heeft Zeinstra begin dit jaar de opties doorgesproken. “De buurt neigt naar de optie om de oude meanders weer te herstellen. De werkzaamheden betekenen echter wel een hele belasting voor het gebied.” Een andere variant die op tafel ligt, is het meer laten dichtgroeien van de beek waardoor een smallere beek ontstaat. Dan is er wel extra ruimte nodig aan de oeverranden om het water bij hoog water op te vangen. De effecten op de natuur van het naastgelegen Wijnjeterperschar en de landbouwgronden moeten nog verder worden onderzocht. “We zijn er met zijn allen nog niet uit.” Voor het herstel van het beekdal moet je het water in ieder geval vasthouden, besluit Zeinstra. “Dat willen we als het even kan op natuurlijke wijze doen met zo weinig mogelijk technische ingrepen. Dat maakt boeren en andere omwonenden huiverig. Begrijpelijk, ook het waterschap denkt hierin mee. Daarom bouwen we zekerheden in en controleren we permanent de peilbuizen om inzicht te krijgen in wat de veranderingen voor de waterhuishouding inhouden.” Aan het eind van de herinrichting zal het beekdalsysteem veertig procent van de piekafvoer kunnen bergen, heeft de projectleider laten doorrekenen. Goed voor de biodiversiteit in het beekdal, maar ook een ontlasting voor de Friese boezem.Kinderen ontwerpen uitkijktoren
De leerlingen van de groepen 7 en 8 van obs De Bôge gingen in april vorig jaar de natuur in voor een inspiratiesessie. Op weg langs het Himrikerpaed, naar de plek waar de nieuwe uitkijktoren gaat komen, op de vroegere overgang van de heide naar de lage natte hooilanden. Terug op school kregen ze hulp van een landschapsarchitect en de projectuitvoerder bij het ontwerpen. Een half jaar later, in november werd ontwerp nummer 3 gekozen door 51 van de 71 leerlingen. Het is inmiddels bijna een jaar verder en nu gaat de bouw ook echt los. Leerlingen van het ROC in Drachten hebben het werk voorbereid en bouwen de toren op locatie. ? Leerlingen kiezen uitkijktoren HemrikkerscharrenDe derde fase
In de volgende fase in de gebiedsinrichting Koningsdiep wordt ruim 37 hectare ontwikkeld, hoofdzakelijk in het gebied ten zuiden van het Koningsdiep, ten westen van de Poasen. Het wordt ingericht als vochtig hooiland (dotterbloemhooilanden), kruiden- en faunarijk grasland en droog schraalland. Hierbij blijft het oude verkavelingspatroon gehandhaafd. Bosranden worden een aantal meters teruggezet zodat er een natuurlijke overgang ontstaat in de vorm van een mantelzoomvegetatie in de richting van het fauna- en kruidenrijk grasland.Doel van de maatregelen is ook hier om het water langer in het gebied te houden. Het grondwater heeft een goede waterkwaliteit die de ontwikkeling van natuurtypen als natte schraalgraslanden en vochtige hooilanden bevorderen. Ook komen er natuurvriendelijke oevers langs de sloten. Het nieuwe natuurgebied buffert water, maar wordt niet ingezet als waterbergingsgebied. In het belang van de rust in het natuurgebied komen er geen nieuwe recreatiepaden. Wel komt er een kleine parkeervoorziening (5-7 auto’s) voor de bestaande wandelpaden in de Poasen, Wijnjeterper Schar en de bossen van Beetsterzwaag.
Katy van der Sluis, particulier natuurbeheerder:
Goed naar elkaar luisteren
Stichting Landgoed ’t Kopje brengt tien hectare in bij de derde uitvoeringsmodule van het Koningsdiep. Het is grond die al generaties lang in bezit is van de familie Van der Sluis, ten zuiden van het Koningsdiep, niet ver van de Poasen. Na het overlijden van hun ouders brachten Katy en haar broer het familiebezit onder in een stichting, om ervoor te zorgen dat het ook in de toekomst bijeen blijft. “Maar dan is de vraag: wat doe je ermee?” Voor agrarisch gebruik was de grond steeds minder geschikt, agrarisch natuurbeheer werd al tien jaar toegepast. “We konden mooi aansluiten bij de herinrichting van het beekdal. Het was een hele goede manier van publiek-private samenwerking. We luisterden goed naar elkaar en er is rekening gehouden met onze wensen.” Belangrijk uitgangspunt was dat toekomstig beheer tegen redelijke kosten mogelijk moet zijn. Bovendien wilde de familie ’t Kopje, een wat hoger gelegen bosperceel, zoveel mogelijk bewaren. “Dat bos is er ons hele leven geweest, daar hebben we speciale herinneringen aan.” Met alle te nemen maatregelen hoopt Katy van der Sluis dat er over tien tot twintig jaar prachtige kruidenvelden zijn ontstaan en dat vogels en wild betere kansen krijgen. “Dan is het echte natuur geworden.”Kees van de Lageweg, ELAN:
‘Fûgels en reeën kinne gjin grinzen’
Boeren en natuurontwikkelaars zijn geen tegenstanders. Ze kunnen elkaar zelfs versterken, vindt Kees van de Lageweg, voorzitter van ELAN, Agrarische Natuurverenigingen Zuidoost Friesland. Boeren zijn ook zeker geen tegenstanders van het ontwikkelen van natuurwaarden. “Agrarysk natuerbehear soe boppe oan stean moatte yn de plannen mei it Keningsdjip. Dêr kinst boeren altyd entûsjast foar krije. Boeren binne fan hûs út behearders, mar it moat wol praktysk bliuwe.” En daar is verbetering mogelijk, denkt Van de Lageweg. Wat achter een bureau wordt bedacht, pakt in de praktijk weleens anders uit. Boeren en natuurontwikkelaars zitten ook rond het Koningsdiep dicht bij elkaar. Hun handelen heeft effect op elkaar. “Wetterpeil is altyd in heikel punt, mar der is mear. De ûntwikkeling fan fûgels en wyld hat ek effekt op it boerelân. Yn de Poasen sieten bygelyks earst amper guozzen. Dy binne der no wol. Op papier kinst grinzen yntekenje, mar in ree of in fûgel lûkt him dêr neat fan oan. Wy moatte dêr meielkoar oan wurkje.” ELAN zit nu niet aan tafel bij de Gebiedscommissie Koningsdiep. “Dat soe wat ús betreft wol kinne. Us programma fan ‘natte dooradering’ kin een belangryke rol ha yn de natuerwaarden fan it beekdallânskip.”Week van het Landschap
Van 13 t/m 28 oktober is het de Week van het Landschap. Sa! schuift bij deze themaweek aan met achtergrondartikelen rond ontwikkelingen in het landschap in de buurt.
? Essentakziekte bedreigt duizenden bomen
? Kapbeleid in Opsterland
