Bommen Berend en de Friese blubber

21 januari 2022, 11:00 Nieuws

1672 staat nationaal bekend als het rampjaar. Van alle kanten werd Nederland bestookt. Het noorden had te maken met invallen van de bisschop van Münster, maar de waterlinie en een gunstige zuidwesterstorm brachten onverwachts hulp. Het rampjaar wordt 350 jaar later herdacht, met dit jaar en volgend jaar veel activiteiten.

Dit jaar is het 350 jaar geleden dat de Friese Waterlinie werd aangevallen door Bommen Berend. In het nationale rampjaar 1672 trok het leger van de Duitse bisschop van Münster rond in het noorden van ons land. Nederland werd in dat jaar van alle kanten aangevallen. Vanuit het zuiden door de Fransen. Vanaf de zee door de Engelsen en vanuit het oosten door de Duitse bisschoppen van Münster en Keulen. De gebroeders De Witt werden gruwelijk vermoord. Het volk was redeloos. De regering radeloos en het land reddeloos. 

Roerig jaar

In het kader van de landelijke Herdenking van het Rampjaar 1672 organiseert een werkgroep dit jaar en in 2023 allerlei activiteiten langs de Tjonger en de Lende. Nicolette Hartong (57) uit Nijeberkoop en Pieter de Jong (49) uit Oldeberkoop zijn lid van deze werkgroep. Nicolette legt uit wat er allemaal aan de hand was in dat roerige jaar: “Bommen Berend viel het oosten en noorden van Nederland binnen. Hij veroverde Coevorden, maar kon Groningen niet innemen, waarna hij met zijn leger naar Friesland trok en daar op de Friese Waterlinie stuitte.”
Water was in Friesland eeuwenlang een belangrijke verdedigingslinie. De lager gelegen delen van de provincie kon je onder water zetten, de hoger gelegen hoogveenmoerassen waren amper begaanbaar. De Friese Waterlinie was onderdeel van de Fries-Groningse linie en liep vanaf de voormalige Zuiderzee in het zuidwesten tot aan de monding van de Eems in Groningen. Op strategische plekken lagen schansen, vaak op doorwaadbare plaatsen bij riviertjes en stroompjes. De schansen dateerden al uit de tijd van de tachtigjarige oorlog met de Spanjaarden.
Pieter: “Bij de bruggen over de Tjonger en de Lende moesten deze schansen ook Bommen Berend en zijn leger van tienduizend Duitse en Franse soldaten tegenhouden.” Enkele van deze schansen bestaan nog steeds, zoals de Bekhofschans bij Oldeberkoop en de Blessebrugschans tussen Wolvega en De Blesse. De Biskop bij Duurswoude en de bisschopslaan tussen Katlijk en Mildam hebben hun naam ook aan de bisschop van Münster te danken.

Drassig

Het is echter niet helemaal duidelijk waarom Bommen Berend Friesland wilde aanvallen. Nicolette: “Waarschijnlijk wilde hij naar Harlingen om daar de haven te veroveren, zodat de Engelse vloot daar aan land kon komen.” Destijds waren de Stellingwerven erg drassig en moeilijk begaanbaar, zeker voor een zwaar bewapend leger met kanonnen. Aan die kanonnen dankte de oorlogszuchtige bisschop ook zijn bijnaam: Bommen Berend. Groningen had hij bestookt met ‘stinkbommen, granaten en gloeiende kogels.’ In augustus 1673 wilde hij tussen De Blesse en Wolvega de Lende oversteken. Het Friese leger van achtduizend man stond bij Heerenveen paraat op het moment dat Bommen Berend naar het noorden trok. Het weer zat de Friezen mee, want vanaf het zuidwesten stak een stevige storm op die water vanaf de Zuiderzee de Tjonger en Lende inblies. Het moerassige land werd nog zompiger. De zware kanonnen en paarden zakten weg in de blubber en de bisschop blies de aftocht en trok zich terug. Zo redde de Waterlinie en de storm Friesland voor een ramp. Nederland kwam uiteindelijk als overwinnaar uit de strijd tegen de Fransen, Engelsen en Duitsers, maar de oorlog had zoveel geld gekost dat de Gouden Eeuw voorbij was.
De werkgroep Friese Waterlinie wil dit onstuimige jaar herdenken met verschillende activiteiten, zoals lezingen, fiets- en wandeltochten langs de waterlinie en de schansen. Nicolette: “We gaan de schermutselingen ook nabootsen met middeleeuwse kledij en wapens. We gaan zelfs bourgondisch dineren.” De festiviteiten vinden voor het merendeel plaats in het najaar van 2022 en in 2023.
friesewaterlinie.nl