Open monumentendag in Beetsterzwaag

BEETSTERZWAAG In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog was het een toeristische pleisterplaats. Met een bijna dertig meter hoge uitkijktoren als absolute top- attractie. Zaterdag tijdens de Open Monumentendag is het weer mogelijk om in de tuin van De Horst een kopje thee te drinken. 

De tram en de bus brachten in de eerste helft van de twintigste eeuw steeds meer toeristen naar Beetsterzwaag en Olterterp. Niet alleen de bossen en de landgoederen waren aantrekkelijk voor dagjesmensen, dat gold zeker ook voor enkele uitgebreide horecavoorzieningen. In 1929 kocht Jouke Roelof Stuurhaan huis De Horst, op de grens van beide dorpen. Hij vormde samen met zijn vrouw Akke een ervaren horeca-echtpaar. Na een café in Twijzel bestierden zij samen jarenlang het verderop gelegen Witte Huis. Stuurhaan verbouwde De Horst tot hotel-café-restaurant. En hij zorgde voor vermaak door de aanleg van een uitgebreide speeltuin met onder andere een draai- en zweefmolen, een rodel- en een zweefbaan, een apenkooi. En niet te vergeten een in het oog springende belvedère, een uitkijktoren van bijna dertig meter hoogte met een prachtig uitzicht over de omgeving. In de tijd dat veel mensen nog geen vakantie kenden, maar het moesten hebben van soms een dagje uit, werd het een populaire bestemming. 

Daarmee kreeg De Horst een heel andere functie en aanzien dan het had sinds het in 1907 als zomerverblijf voor de familie Lankhorst was gebouwd. De familie Lankhorst is bekend van de touwslagerij in Sneek, het bedrijf bestaat nog steeds. Architect was de in het dorp wonende Luitje de Goed. Hij heeft in Beetsterzwaag en omgeving wel meer panden op zijn naam staan.

Na de oorlog kwam het pand in 1948 in handen van de Algemeene Friesche Levensverzekerings Maatschappij in Leeuwarden die De Horst tot 1974 als conferentie- en vakantieoord gebruikte. In die bijna dertig jaar werd het pand een paar keer verbouwd en uitgebreid. In 1974 werd De Horst het kantoor van wegenbouwer Gerrit Ooms, die langzaam maar zeker uit zijn jasje groeide. Begin jaren negentig waren er plannen om het pand uit te breiden. Maar er kwam geen vergunning uit angst voor aantasting van het monumentale karakter van het gebouw. Gedurende enkele jaren stonden er wel noodunits op het terrein. In 2004 ging het weer over in andere handen en werd het uiteindelijk een woning.

Bijschrift - Credit

Theetuin en expositie

Ter gelegenheid van Open Monumentendag 2022 is publiek zaterdag 10 september (11.00 tot 17.00 uur) welkom in de tuin van De Horst. De huidige bewoners schenken in de middag een kopje thee. Het huis zelf is niet geopend. In de tuin is het schilderij te zien dan Jeanne Bieruma Oosting van De Horst heeft gemaakt. Deze kunstenares, wier familie op Lauswolt woonde, staat de hele zomer centraal op meerdere exposities, waaronder die in de overtuin van het Lycklamahûs in Beetsterzwaag. Speciaal voor de Open Monumentendag zijn drie nieuwe tentoonstellingsdoeken bijgemaakt, over De Horst en over het huisje Vianen. Dit beeldbepalende pand staat net aan de overkant van de Van Harinxmaweg. Het maakte ooit onderdeel uit van landgoed Lauswolt en heeft de uitstraling van een voormalig tolhuisje. Lokale historici hebben echter geen aanwijzingen kunnen vinden dat het ook daadwerkelijk die functie heeft gehad. Door zijn fraaie ligging komt het huisje in de loop der jaren veelvuldig voor op foto’s, tekeningen en schilderijen.

Voormalig Armenhuis

Het rijksmonument aan de Hoofdstraat 79 staat bekend als Ons Huis, het doet sinds 1929 dan ook dienst als verenigingszaal. Onder andere als repetitieruimte van Euterpe, de plaatselijke fanfare. Het gebouw staat in 1827 voor het eerst beschreven als armenhuis. Er wonen op dat moment twaalf tot twintig armen. In het voorhuis verbleven de Vader en Moeder. Zij hadden de leiding en de huisregels waren streng. Op de bovenverdieping van het voorhuis bevond zich de regentenkamer. De kleine ramen in de achterzaal zaten erg hoog. De armen mochten niet naar buiten kijken en zo konden de dorpelingen niet naar binnen gluren. Twee jaar geleden is de gevelsteen opgeknapt die in 1854 is geplaatst bij de herbouw en vergroting van het pand. Tijdens Open Monumentendag (14.00-17.00 uur) demonstreert Anne Abbe Brouwer hoe het maken van een linosnede in zijn werk gaat.

Sint Martenskerk en begraafplaats

De Dorpskerk van Beetsterzwaag is gebouwd in 1803-1804 op de fundering van een eerdere middeleeuwse kerk. De vooraanstaande families Van Lynden en Van Teyens betaalden beide de helft van de nieuwbouw en kregen daarvoor in de kerk als dank een zogeheten herenbank met daarin hun familiewapen. De kerk is op zaterdag 10 september (11.00-17.00 uur) geopend. Andere opvallende onderdelen van de kerk zijn het in 2012 gerestaureerde Van Dam-orgel uit 1856 en de 17e-eeuwse preekstoel. Het om de kerk gelegen kerkhof bevat enkele bijzondere graven. Links van de ingang is een graf te vinden met een onlangs gerestaureerde graftrommel. Ook is er het grote familiegraf van de familie Van Harinxma thoe Slooten te vinden. Gidsen van Historisch Beetsterzwaag verzorgen zaterdag (11.00, 14.00 en 15.00 uur) rondleidingen over de begraafplaats (45 minuten). Zij vertellen bijzondere verhalen over begraven personen en families.

Open Monumentendag

De Stichting Historisch Beetsterzwaag organiseert meerdere activiteiten tijdens Open Monumentendag op zaterdag 10 september (11.00-17.00 uur). Kijk op historischbeetsterzwaag.nl voor het complete programma, waaronder:

Lycklamahûs

Gebouwd rond 1825, sinds 1977 onderdeel van het gemeentehuis van Opsterland. Met schilderijen van Theo de Feyter en oude familiefoto’s van Jeanne Bieruma Oosting. De hal bevat een tegelwand met informatie over het geslacht Lycklama à Nijeholt (Hoofdstraat 80).

Oude school

Dateert uit 1830. De bijzondere dakconstructie met tongewelf is bewaard gebleven. Ook zijn er foto’s en filmpjes van toeristisch Beetsterzwaag uit de jaren 30 van de vorige eeuw te zien (Hoofdstraat 24A).

Van Teyens Fundatie

In 1858 gesticht door Etta Arnolda en Oene van Teyens. De Fundatie bestaat nog steeds. Een groot deel van de opbrengsten van de bezittingen wordt gebruikt voor maatschappelijke doeleinden. Het college van regenten vergadert in de nog originele regentenkamer die eenmalig te bezichtigen is.

Sint Hippolytuskerk

Gebouwd begin 15e eeuw. Bevat vijf rouwborden van de families Lycklama à Nijeholt en Boelens. Orgelconcert om 14.30 uur.

Witte Kerk Hemrik

Met kunstwerken van Truus van Dalsem en Valère Wittevrongel uit Hemrik en Japke Weij uit Beetsterzwaag. Ook op zondag.