De Appeldag: over fruit uit eigen tuin
Een gemiddelde Nederlander kent slechts een handvol appel- en perenrassen uit het grote beschikbare assortiment. Het aantal appel- en perenrassen daalt wel. Griet Bergsma en De Vrienden van het Oude Fruit doen er alles aan om oude fruitrassen in stand te houden.
! Remco Hofman
Luxwoude Thuis in Luxwoude staan tientallen rieten mandjes in de schuur. Gevuld met allerlei soorten fruit. Een kaartje geeft aan uit welke streek van Nederland of land het fruit afkomstig is en wanneer het betreffende fruit officieel is vastgelegd. We zijn te gast bij een pomoloog, een fruitexpert. Griet, gepensioneerd huisarts, grijpt naar een klein, zwart appeltje. “Dit is in Api Noir, in hiel âld appelras. De Romeinen ha dizze appel meinaam. It wie iten foar ûnderweis.” Een paar mandjes verderop liggen Doeke Martens-appels, de oudste Friese appels die al in 1758 zijn beschreven. Tegenwoordig zijn er mondiaal nog enkele duizenden appel- en perenrassen; in Nederland nog enkele honderden. Dat klinkt erg veel, maar veel oude soorten sterven uit, omdat ze niet meer gekweekt worden. In de jaren zestig van de vorige eeuw gaf de overheid namelijk rooipremies om fruitbomen te kappen om zo meer landbouwgrond te creëren. Voor die tijd werden fruitbomen gebruikt voor eigen gebruik en was er dus veel variatie aan appels en peren. Griet: “Sa bleau allinnich it meast profijtlike fruit oer.”
Honderd bomen
In de boomgaard achter Griets huis heerst rust, tijd lijkt niet te bestaan. Rust, maar vooral ook diversiteit. “Hjir steane ûngefear hûndert beammen fan ferskillende rassen.” Griet beheert de hele boomgaard in haar eentje en loopt elke dag met de kruiwagen tussen de fruitbomen door. “Ik sykje it fruit op, sortear it en wat rot is smyt ik op de kompostbult.” Van sommige rassen zijn nog maar een paar bomen over in Nederland. Griet heeft in haar tuin zelfs enkele bomen die uniek zijn in Nederland. De oplossing om uitsterven te voorkomen is enten, het hechten van een takje aan een stam van een andere boom. Griet loopt naar een boom vooraan in de boomgaard. “Sjoch, dizze beam hat wol fjouwer ferskillende soarten appels. Dy ha ik allegear ente.” In de boomgaard valt regelmatig een rijpe peer of appel spontaan naar beneden. Het lijkt een Hof van Eden aan de A7. Een paradijsje met een overvloed aan voedsel. “Elke dei yt ik wol fiif of seis appels of parren. Ik jou ek folle fuort en krij wolris in appeltaart as dank werom.” Tegenwoordig wordt veel fruit gekweekt op houdbaarheid en kleur en niet meer op smaak. Alles gaat dus op elkaar lijken. Een appel in een commerciële boomgaard wordt per jaar wel twintig keer bespoten. Niet bij Griet. Hier doen de vogeltjes het werk van de spuit. Even verderop dichter bij de weg staan jongere fruitbomen. Hier hangen appels in trosjes bij elkaar. “Dat hie ik noch noait earder sjoen. Hoe dat komt, wit ik ek net.” De fruitbomen hebben het zwaar de laatste jaren. Dit jaar was het veel te droog, terwijl het vorig jaar veel te nat was. “At it te waarm en te droech is, falt it fruit folle earder.”
Appeldag
Griet Bergsma is zaterdag 8 oktober (10.00-16.00 uur) een van de kenners op de Appeldag in de Tropische Kas in Beetsterzwaag. Om te proberen te bepalen om welk ras het gaat, zijn vijf appels of peren van de boom nodig. Op de markt staan ook groenten, noten, kaas, jams, en gedroogde kruiden. Ook is er informatie over bokashi-compostering en maakt de appelpers live vers appelsap.