Mademoiselle Wervelwind
Ze woonde nooit officieel in Beetsterzwaag, maar het dorp speelde in het leven van Jeanne Bieruma Oosting een belangrijke rol. Zo bleek ook tijdens het bezoek van leden van de Club van Sa! aan de buitenexpositie die de Stichting Historisch Beetsterzwaag over de kunstenaar heeft ingericht.
! Arend Waninge
Beetsterzwaag In de tuin van de Tropische Kas staan deze zomer een groot aantal priëlen vol informatie over het leven en werk van Jeanne Bieruma Oosting (1898-1994). Gerda Vermeer is een van de vrijwilligers van de Stichting Historisch Beetsterzwaag die nauw betrokken is bij de samenstelling van deze buitenexpositie. Zij neemt samen met Jikke Huisman leden van de Club van Sa! mee voor een rondgang door de tuin. Om het leven van Jeanne, en dan vooral de connectie met Beetsterzwaag, toe te lichten. Maar Gerda leidt haar groep eerst naar de overkant van de Hoofdstraat. Achter de ramen van het gemeentehuis hangen drie werken van Bieruma Oosting, die jarenlang onaangeroerd op de zolder van het Lycklamahûs lagen. Aan de aandacht onttrokken, eigenlijk vergeten en verwaarloosd. En ook niet helemaal zonder schade. Misschien is het wel illustratief voor het werk van Bieruma Oosting. Sinds de verschijning van de biografie over haar leven vorig jaar, doken er op veel meer plekken werken van haar op. Dat is ook niet vreemd, Bieruma Oosting was buitengewoon productief. Niet voor niets koos Jolande Withuis ‘Geen tijd verliezen’ als titel voor de buitengewoon interessante biografie over Jeanne. Ze schilderde soms alsof iemand haar op de hielen zat. Withuis haalt in de biografie meerdere collega-kunstenaars aan die dat Jeanne ook verwijten: ‘Neem eens wat meer tijd voor een werk. Daar wordt het beter van', luidt de boodschap. Gerda vertelt dat ze in Parijs, waar ze voor de Tweede Wereldoorlog jaren woonde, ook wel Mademoiselle Coupe de Vent werd genoemd, Mevrouw Wervelwind. Die haast kon ze zich niet permitteren met haar grafiekwerk. Een techniek die veel geduld en vakmanschap vraagt. Vermeer: “Van al haar werk wordt het grafiek door kunstkenners ook hoger aangeslagen dan haar schilderijen.” Deze zomer zijn er uitgebreide exposities van haar werk in onder andere Museum Belvédère in Heerenveen en Nobilis Centrum voor Prentkunst in Fochteloo.
Lauswolt
Terug naar de buitenexpositie in Beetsterzwaag, de plek waar Jeanne Bieruma Oosting al als jong kind kwam. Dat had te maken met haar afkomst, ze was een dochter van Adriana Janke barones van Harinxma thoe Slooten. Grootvader Rijnhard baron van Harinxma thoe Slooten woonde op Lauswolt, een plek waar Jeanne in de zomermaanden lang verbleef. Hier ontdekte ze ook het schilderen. De vrijwilligers van Historisch Beetsterzwaag hebben geprobeerd zoveel mogelijk bewaard gebleven werkjes te linken aan plekjes in en rond Beetsterzwaag.
Na het overlijden van haar grootvader Rijnhard in 1928, verhuisden Jeannes ouders naar Lauswolt. Dat betekende niet direct dat Jeanne er vanaf dat moment vaker kwam. Zo goed was de relatie met haar ouders niet. Jeanne werd geboren met één, of misschien wel twee gouden lepels in haar mond. Haar beide ouders hadden vanuit erfenissen een behoorlijk fortuin. Maar Jeanne wilde zich niet conformeren aan het leven dat met deze afkomst van haar werd verwacht. Ze koos niet voor een gezin en nageslacht, maar voor de kunst. Gerda: “Ze vond dat ze geen twee heren kon dienen, zoals ze het zelf omschreef. Kunst was haar adem.” Maar om haar eigen weg te kunnen gaan, was ze wel afhankelijk van de financiële bijdragen van haar ouders. En vader Jan Bieruma Oosting wilde maar wat graag deze afhankelijkheid gebruiken om regelmatig zijn afkeer van Jeannes keuzes te laten blijken. Moeder zat tussen twee vuren in, haar huwelijk was slecht. Er was zelfs ooit sprake van een scheiding. Jeanne maakte voor haar moeder zelfs een ex libris met haar meisjesnaam, maar de scheiding bleek toch te ingewikkeld. “En omdat ze de ex libris niet gebruikte, wilde moeder haar dochter er ook niet voor betalen”, vertelt Gerda. Ondanks het soms moeilijke contact, probeerde moeder achter de schermen toch zoveel mogelijk voor haar dochter te regelen. Zodat Jeanne lessen kon volgen en zich kon ontwikkelen.
Parijs
Haar ouders woonden nog maar net op Lauswolt toen Jeanne in 1929 besloot naar Parijs te trekken. Financieel geen eenvoudig bestaan, maar hier kon ze zich als kunstenaar verder ontwikkelen. In 1936 maakte ze een indrukwekkend zelfportret dat ook de cover van de biografie siert. Een krachtige zelfbewuste vrouw die schildert en haar penseel als een wapen omhoog houdt. Ze heeft het geflikt. Ondanks tegenwerking is ze een bekend en gewaardeerd kunstenares geworden. In 1937 won ze op de Wereldtentoonstelling in Parijs de derde prijs met het schilderij 'Landelijk Sextet', gebaseerd op het jaarlijks optreden van muziekvereniging Euterpe bij Lauswolt. “In diezelfde competitie won Picasso de eerste prijs met zijn later wereldberoemd geworden werk Guernica.” Haar vader maakte deze Parijse glorie niet meer mee. Hij beroofde zich in 1936 van het leven nadat er grote financiële malversaties van zijn hand aan het licht kwamen. Jeanne erfde een deel van de gronden uit het familiebezit, dat verschafte haar wat meer financiële ruimte. Overleg met de rentmeester bracht haar ook wat vaker naar Beetsterzwaag. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bleef Jeanne zo lang mogelijk in Parijs, trok daarna naar Amsterdam en bracht, toen daar alles schaars was, langere tijd door bij haar moeder op Lauswolt. “Maar daar waren toen ook Duitse officieren ingekwartierd.”
Poppe
In de keren dat ze in Beetsterzwaag logeerde, verbleef ze soms ook in het Lycklamahûs, nu onderdeel van het Opsterlandse gemeentehuis. Ook daar woonde familie. In oktober vorig jaar kreeg Historisch Beetsterzwaag een gastenboek van het Lycklamahûs cadeau. Hierin bleken negen berichten te staan die Jeanne er in de loop van de jaren in had geschreven. Gerda en Jikke lezen enkele berichten voor aan de Sa!-lezers. Het blijkt dat Jeanne vaak een heerlijke tijd had in Beetsterzwaag. ‘Zoals de Zwaag is er geen een’, schreef ze onder andere. Ze ondertekende soms met Poppe, haar koosnaam in de familie. Jeanne was flexibel met haar naam. Soms signeerde ze werk onder haar volledige naam, soms ook Jeanne Oosting of JO. In kunstenaarskringen stond ze ook bekend als Biertje.
Haar laatste bericht in het gastenboek dateert uit midden jaren vijftig, wanneer ze schijft over verhuiswagens bij Lauswolt. Na het overlijden van moeder Adriana Janke besluiten Jeanne, haar zus Lot en broer Hans om Lauswolt te verkopen. Niet een van de kinderen wil of kan er wonen. Jeanne koopt Het Elger, een landhuis in Almen. Haar band met Friesland was niet innig genoeg. ‘Ik ben geboren in een koud land', schreef ze volgens biografe Withuis eens. ‘Niet Lapland, maar Friesland.' In de jaren die volgden kwam ze twee keer per jaar naar Beetsterzwaag om met de rentmeester te praten over de gronden die ze nog in bezit had, maar dan sliep ze in Het Witte Huis. Ze wilde niet betalen voor de kamers waarin ze vroeger gratis had geslapen.
