Vierhonderd jaar Kerkje 1621 in Hoornsterzwaag
Nieuws Nicolaas, Martinus, Maria en Petrus zijn de bekende beschermheiligen van Friese kerken. Dat het kerkje 1621 van Hoornsterzwaag Sint Magnus als patroon kreeg, is daarom opmerkelijk zegt Roel Visser. “De minsken fan Hoarnsterweach woene harren ûnderskiede, dat is wol dúdik.”In de Middeleeuwen was het gebruikelijk om bij de stichting van een kerk een beschermheilige aan te wijzen. Volgens Visser was dat aanvankelijk een taak van de Bisschop van Utrecht, maar later werden de namen vaak gekozen door de regionale geestelijkheid. “Yn Hoarnstersweach keazen se dus foar Sint Magnus.”
Op verzoek van het Dokumintaasjesintrum Jobbegea, Skuorregea, Hoarnstersweach, tekende Visser de geschiedenis van Kerkje 1621 op. Hij kreeg de vrije hand en plaatste de kerk in een mooi omschreven historisch perspectief. En daarmee wordt het boekje een pareltje voor de lezer: “Ik tink dat net folle minsken yn Hoarnstersweach witte dat it doarp begûn is as in hânfol buorkerijen by De Tjonger.” Het dorp schoof door de eeuwen heen op in noordelijke richting. De kerk verkaste mee, zij het in een beduidend lager tempo.
Opschuiven
Kleine groepen kolonisten vestigden zich in de elfde of twaalfde eeuw aan de noordelijke boorden van De Tjonger. “Yn in tempo fan tritich oant fyftich jier skowden se hiletyd in stik op. De feangrûn wie dan net mear geskikt om te buorkjen dus moasten se ferkasse.” Het is niet zeker of die eerste rij boerderijen al de naam Hoornsterzwaag droeg, maar volgens Visser is het wel verdedigbaar dat hier de basis werd gelegd voor het huidige dorp. Het stapsgewijs verplaatsen van de boerderijen op de eigen langgerekte strook grond duurde tot ongeveer 1600. Rond die tijd kwamen ze aan op hun definitieve plek: langs de huidige Tsjerkepaed, Schoterlandseweg en Wietse Mulderreed.Een eerste kerk moet gestaan hebben op een zandkop te midden van de veengronden. Hemelsbreed gezien tussen de huidige kerk en De Tjonger. Bewijs hiervoor vond Visser onlangs nog op kadastrale luchtfoto’s die in de droge zomer van 2019 zijn gemaakt. “It is razend ynteressant. Kinst op de kaart presys sjen wêr’t de tsjerke stien hat.” Hij wijst op het beeldscherm op een vierkant met daarin twee donker afgetekende vlakken. “Dat bin de kontoeren fan de tsjerke. En dat klopt presys, tsjerken waarden altyd yn east-west rjochting boud. Ik stel my sa foar dat de groep kolonisten op in gegeven momint genôch jild hienen om in tsjerkje te bouwen, dat sil sa rûn 1200 west ha.”
Bouwen op veen
De huidige zaalkerk uit 1621 is niet de eerste op die plek, maar uit koopakten uit de zestiende eeuw blijkt dat dat er al een kerk op de huidige locaties stond. “Mear ynformaasje ha wy dêr net oer, miskien ha der wol ien of twa âldere tsjerken west. We witte wol dat in foarige tsjerke boud is yn de tiid dat hjir noch fean lei. Ut grûnboarringen docht bliken dat der ûnder de tsjerke noch in laach fean sit.“ Die veenlaag was ooit veel dikker, weet Visser. De bouwers van de kerk kozen er voor om de kerk te funderen met een dikke laag zand op het veen. Door de eeuwen heen is het veen geconserveerd en door het gewicht van de kerk ingeklonken. “It hat wol in bysûndere wize fan bouwen west. Ik tink dat se dy sânlaach oanbrocht ha sadat se de deaden op it hôf dêryn begrave koenen.”Voor het boek putte Roel Visser onder andere uit de schat aan informatie die aanwezig is bij het Dokumintaasjesintrum. Voorzitter Willem van der Vlugt: “Wy fan in privé-samler finansjele boeken fan it tsjerkje krigen, mar we ha ek it argyf fan Kees Hoornveld dy’t alles oer Hoarnstersweach sammele.” Het boek werd mede mogelijk gemaakt door financiële steun van de gemeente Heerenveen.
Het boek ‘Reis door de tijd’ over de vierhonderdjarige geschiedenis van Kerkje 1621 wordt op donderdag 19 augustus (19.30 uur) gepresenteerd in het kerkje aan de Schoterlandseweg 95. Het boekje is verkrijgbaar in de bibliotheek van Jubbega (De Kompenije) en via Willem van der Vlugt: vlugtenco@gmail.com of 06 15 37 22 61.
Voor één gulden gered
Cor de Vries is de huidige voorzitter van de Stichting Kerkje 1621: “It tsjerkje hat in geweldige skiednis. Mar dat we dy skiednis no fertelle kinne, hat alles te krijen mei it feit dat it tsjerkje der noch stiet.” En dat is volgens De Vries vooral te danken aan de inzet van Sietse J. de Jong (1908-2002). In 1977 stond de kerk op de nominatie voor sloop. Om financiële redenen besloot de kerkenraad van Jubbega-Schurega en Hoornsterzwaag de kerk af te stoten en zich voortaan te focussen op de kerk in Jubbega aan de vaart.Vanwege de geringe architectonische waarde van Kerkje 1621 bleek overname door de Stichting Alde Fryske Tsjerken niet mogelijk. De kerk werd aan haar lot overgelaten, latere pogingen om het godshuis met inmiddels een monumentenstatus te verkopen aan de gemeente Heerenveen mislukten. Sietse J. de Jong woonde vlak bij de kerk. Hij zag met lede ogen het verval van de kerk aan en besloot tot actie. Eind jaren tachtig kocht hij de kerk voor het symbolische bedrag van 1 gulden. De Jong verzamelde gelijkgestemden om zich heen met als resultaat de oprichting in 1988 van Stichting Kerkje 1621, hij werd zelf de eerste voorzitter. De stichting zet zich nog altijd in voor behoud en gebruik van de kerk: onderhoud, culturele activiteiten en sinds kort verhuur als overnachtingsplek.
