Lezing: was het in de veenderij echt zo slecht?

HEMRIK De familie Van der Sluis uit Hemrik is een bekende vervenersfamilie die tot in Appelscha en Drenthe actief was. Reitze Jonkman (geboren in Weinterp) en zijn vrouw Pytsje van der Sluis beheren een deel van het familiearchief, waaronder twee ‘uitgaafboeken’.

Een van de twee boeken telt 360 in fijn handschrift volgeschreven pagina’s, met als titel ‘Uitgaafboek Veenderij Appelscha.’ Het boek beschrijft alle uitgaven in de periode 1866 tot 1895 van de meest vooraanstaande veenderij in Appelscha, die van Alle Wytzes van der Sluis (1813-1900). Het gaat vooral over de lonen van de arbeiders. 

Het uitgaafboek vermeldt het per week uitbetaalde loon, maar ook een jaarlijkse graverslijst waarin minutieus is vastgelegd hoeveel turf elke veengraver tegen welk loon had afgegraven. Daarnaast bevat het boek turfleggerslijsten, waarin de hoeveelheden turf zijn beschreven die door de handen van de vrouwen en kinderen van de turfgraver gingen bij het stapelen en keren van de turven.

Inkomsten arbeiders 

Jonkman, vroeger docent wiskunde en conrector aan het Drachtster Lyceum, bewerkte het cijfermateriaal zodat over een periode van dertig jaar inzicht is gekregen in de financiële gang van zaken bij de veenbazen, maar ook in de inkomsten van hun arbeiders. Een periode van de bloeitijd, de crisistijd en het einde van de vervening in Appelscha. Volgens Jonkman geven de uitgaafboeken een zeldzaam inkijkje in de economische kant van de veenderij, want boekhoudingen van verveners zijn maar weinig bewaard gebleven.

Het onderzoek van Jonkman werpt een nieuw licht op de discussies over de sociale omstandigheden in die tijd. Hij concludeert dat voor een beschouwing van de financiële situatie van zowel bazen als arbeiders verschil gemaakt moet worden tussen de periode voor en na het crisisjaar 1880. In de voorafgaande jaren werkten tien tot vijftien vaste arbeidersgezinnen in de veenderij, van wie de grootouders nog waren meegekomen uit de afgegraven veengebieden in Hemrik en Wijnjeterp. 

Zij konden rekenen op werk en een behoorlijke huisvesting. Met inzet van alle gezinsleden was een jaarinkomen van meer dan 400 gulden mogelijk. Volgens Jonkman een behoorlijk inkomen, ook in vergelijking met wat arbeiders in andere sectoren konden verdienen. Voor losse krachten die van veenderij naar veenderij trokken, was het echter veel moeilijker om een fatsoenlijk inkomen te verwerven. Na 1880 werd alles slechter, niet alleen in het veen, ook in de landbouw en industrie.

Jonkman schreef over zijn onderzoek het in 2020 bij Noordboek verschenen boek ‘Eene quastie van vraag en aanbod’ (140 pagina’s; 19,50 euro). 

Op dinsdag 22 november (20.00 uur) geeft Jonkman in het kader van de Sa! Moanne fan it Erfskip een lezing in het Koetshuis in Hemrik. 

Entree: 5 euro.