Verborgen historie op begraafplaatsen
AlgemeenGORREDIJK Een begraafplaats is veel meer dan een verzameling graven. Recent onderzoek door het Bureau Funeraire Adviezen laat zien dat de gemeente Opsterland over een aantal begraafplaatsen met een bijzondere cultuurhistorische waarde beschikt. Deskundige Leon Bok geeft hierover op donderdag 23 november in De Skâns in Gorredijk een lezing in het kader van de Moanne fan it Erfskip.
Op de gemeentelijke begraafplaats in Nij Beets is volgens specialist funerair erfgoed Leon Bok bijvoorbeeld de grafcultuur van een hele eeuw zichtbaar. De ligging en het ontwerp van de begraafplaats aan de Domela Nieuwenhuisweg zijn sinds de aanleg amper aangetast. En verschillende grafmonumenten vertellen volgens Bok ook veel over de genealogie van het nog relatief jonge vervenersdorp. Bewoners kwamen uit de buurt, maar ook van verre om een nieuw leven op te bouwen.
Begraafplaats Nij Beets- Foto: Arend Waninge
Het oudste grafmonument is van de in 1925 overleden veehouder Theunis H. van der Mei. De begraafplaats was al in 1922 klaar voor gebruik; het resultaat van een project in het kader van de werkverschaffing. In zijn onderzoek gaat Bok vaker in op de ter aarde bestelde personen en de rol die zij speelden in de lokale geschiedenis. In zijn ogen is dat een van de belangrijke aandachtspunten bij de verdere inventarisatie van de begraafplaatsen.
De gemeente Opsterland telt 21 begraafplaatsen. Hiervan zijn er slechts vijf eigendom van de gemeente: twee in Gorredijk (Kerkewal en Hegedyk), Beetsterzwaag, Tijnje en Nij Beets. De meeste begraafplaatsen zijn eigendom van de kerken. Ook zijn er nog drie bijzondere begraafplaatsen, waaronder de uit begin 19e eeuw daterende Joodse begraafplaats aan de Dwersfeart in Gorredijk en de particuliere begraafplaats die de familie Van Boelens in 1831 in Olterterp liet aanleggen omdat begraven in de kerk niet meer mocht.
De eerste gemeentelijke begraafplaats werd in 1895 in gebruik genomen in Tijnje. Het ontwerp diende later ook als uitgangspunt voor de begraafplaatsen in Gorredijk en Nij Beets. Kenmerkend in Tijnje en Nij Beets zijn de vijvers die niet alleen voor verfraaiing zorgden, maar ook grond opleverden voor de noodzakelijke verhoging van de terreinen.
340 jaar oud
De oudste begraafplaats ligt in Gorredijk, inmiddels 340 jaar oud. De dodenakker is bereikbaar vanaf de Kerkewal, maar ook vanaf de Hoofdstraat. In 1683 werd hier al een kerk gebouwd. Begin 20e eeuw waren er vragen over de volksgezondheid rond de volle en dicht op de bebouwing gelegen begraafplaats. In 1926 leidde dat tot de aanleg van een nieuwe begraafplaats aan de Hegedyk, al werd aan de Kerkewal nog tot 1966 begraven. Het restant van de kerk is in 1985 gesloopt. De grondcontouren van de kerk zijn nog zichtbaar. In de vloer zijn oude zerken opgenomen.
Bok wijst erop dat het onderhoud aan deze begraafplaats te wensen overlaat. Ook hier vraagt hij aandacht voor de verhalen achter de begraven personen. Hij noemt onder andere de broers Pieter en Wiebe van Ooijen die beiden in 1918 omkwamen bij de grote treinramp bij Weesp. En hij wijst op het graf van Everdinand W. ten Oever, sinds 1910 dominee in de kerk. Op de dag van zijn laatste preek voor zijn emeritaat in 1948 overleed hij plotseling. Ook Lourens van der Zwaag, de eerste socialistische gedeputeerde van Friesland, ligt hier begraven.
Urnen
Bok noemt het in zijn inventarisatie ook opvallend dat op de kerkhoven van Beetsterzwaag en Kortezwaag al in het begin van de jaren zeventig voorzieningen werden aangelegd voor urnen. Terwijl op dat moment in het noorden van het land cremeren alleen nog maar mogelijk was in Groningen.
De door Leon Bok uitgevoerde quickscan over de cultuurhistorische waarde van de begraafplaatsen moet de basis vormen voor een nu nog ontbrekende samenhangende visie op begraafplaatsen in de gemeente Opsterland.
Leon Bok, specialist funerair erfgoed bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en verbonden aan het Bureau Funeraire Adviezen houdt in het kader van de Sa! Moanne fan it Erfskip een lezing over de cultuurhistorische waarde van de gemeentelijke begraafplaatsen in Opsterland.
Donderdag 23 november
Locatie: De Skâns in Gorredijk
Aanvang: 19.30 uur. Entree: 5 euro.
